شعر بافی در ایران

شعربافی چیست؟

هنر شعر بافی در ایران به مجموعه هنرهای نساجی گفته می شود. صنعت نساجی در ایران، قدمتی دیرینه دارد و شهرهای تاریخی ایران نظیر یزد، کاشان و اصفهان در این صنعت، شهرت جهانی دارند. درست از زمانی که جاده ابریشم به عنوان مسیر تجارتی در قرن ها پیش رواج پیدا کرد، داد و ستد پارچه های ابریشمی رونق گرفت و به واسطه آن، صنعت نساجی روز به روز گسترش بیشتری پیدا کرد. به طور کلی هر صنعتی که با پارچه بافی و نساجی مرتبط باشد در گروه شعر بافی قرار می گیرد.

صنعت نساجی شامل رنگرزی، ریسیدن نخ، بافت پارچه های ترمه، بافت انواع شال، پارچه و دستمال  سنتی در گروه هنر شعر بافی در ایران قرار می‌گیرند. سایر صنایعی که در مقالات مختلف در گروه انواع پارچه و هنر نساجی بررسی کردیم جزو شعر بافی هستند. صنعت یا هنر زری بافی، صنعت چادرشب بافی، صنعت شمد بافی، ترمه بافی و صنعت دارایی بافی، نمونه ای از معروف ترین زیر شاخه های شعر بافی هستند.

از آن جایی که هنر شعر بافی در ایران به صنعت نساجی مربوط می شود، متداول ترین و پرکاربردترین موارد مصرف صنایع دستی شعر بافی، همان پارچه های متنوع و رنگارنگ هستند که برای دوخت مدل های مختلف استفاده می‌شوند. انواع لباس سلطنتی مربوط به هزاران سال قبل بر اساس همین صنعت تهیه می شدند. در ایران باستان هم پارچه های فاخر و زیبا برای دوخت لباس زنان و مردان به کار می رفتند.

یکی از کاربردهای شعر بافی در ایران تهیه انواع روسری، شال، رومیزی و روتختی به عنوان صنایع دستی خاص استان ‌های اصفهان و یزد است. قطعاً این دو شهر تاریخی در تمام جهان شهرت دارند و هر ساله توریست های زیادی به این استان ها سفر می کنند. صنایع دستی شعر بافی می تواند نمادی از فرهنگ غنی ایران باشد. این صنایع دستی، هم جنبه سوغات دارند و هم جنبه کاربردی و مصرفی برای افراد را فراهم می کنند. استفاده از پارچه های رو تختی زیبا و گران قیمت به نوعی سبک زندگی لاکچری را تداعی می کند. یکی دیگر از کاربردهای شعر بافی در ایران، بافت پارچه های فاخر و ارزشمند است که برای پرده های لاکچری به کار می روند.

در شعر بافی در ایران به سبک سنتی از رنگ های تند و تیز و پر انرژی برای بافت پارچه ها استفاده می شد. هم اکنون هم، این رنگ ها برای بافت پارچه ها به کار می روند. رنگ هایی نظیر سبز، قرمز، بنفش، زرشکی، مشکی، طلایی، نقره ای و آبی متداول ترین رنگ ها در شعر بافی هستند. در قدیم، شعر بافی سنتی در ایران از مراحل اولیه یعنی تهیه الیاف طبیعی آغاز می‌ شد و تا بافت نهایی پارچه با دستگاه های سنتی ادامه پیدا می کرد. صنعتگران قدیمی شعر بافی در ایران برای اینکه الیاف ابریشم پشم یا نخ را رنگ آمیزی کنند از روش های رنگرزی سنتی استفاده می کردند. برای رنگرزی ابتدا باید آب در دیگ های بزرگ به جوش می آمد و سپس با رنگدانه های طبیعی که از گیاهان به دست می آمد، الیاف را رنگ آمیزی می کردند. رنگ آمیزی با استفاده از انواع سبزی ها و گیاهان، گیاه روناس، زاج سفید و سبز و یا پوست برخی از درختان انجام می گرفت.

در ادامه شعر بافی در ایران به روش سنتی، الیاف آماده شده با دستگاه ها برای بافت پارچه به کار می‌ رفتند. الیاف بر روی چرخ ریسندگی یا دوک ریسندگی نصب می شدند، سپس از طریق حرکت رفت و برگشتی دوک ریسندگی، الیاف در لا به لای یکدیگر قرار می گرفتند و پارچه بافته می‌شد. مرحله آخر شعر بافی این بود که پارچه‌ها پس از آهار زنی، آبکشی می‌شدند تا استحکام لازم را به دست بیاورند. پارچه های ترمه، پارچه های زری بافی و مخمل بافی برای شعر بافی در ایران به روش سنتی بسیار مورد توجه قرار داشتند. مطالعات تاریخی و سفرنامه هایی که در قرن ها پیش ثبت شدند اهمیت این صنعت را نشان می دهند. اگر مقالات تحقیقاتی که بر این باره منتشر شده است را مطالعه کنید قطعاً به قدمت و ارزش تاریخی این صنعت در قرن ها پیش پی خواهید برد.

شعربافی در کاشان

استفاده از الیاف ابریشم که یکی از الیاف طبیعی است در هنر شعر بافی شهر کاشان بسیار متداول بود. صنعت شعر بافی در شهر کاشان قدمتی حدود ۱۵۰ ساله دارد. در آن زمان شغل اکثر مردمان این شهر، شعر بافی و بافت پارچه بود. آنها با استفاده از دستگاه های سنتی خود، پارچه های فاخر و زیبای ابریشمی می بافتند و از این روش امرار معاش می کردند. رنگ های جذاب الیاف ابریشم در بافت پارچه ها باعث می شد که محصولات برای دوخت لباس های فاخر مورد توجه قرار بگیرند. پادشاهان سلجوقی به شعر بافی در شهر کاشان بسیار علاقه نشان دادند. برای بافت پارچه ها از نقش و نگارهای مختلفی در شهر کاشان استفاده می شد. نوشته هایی که مربوط به دوران تاریخی آن زمان است نشان می دهد نقش و نگارهای پادشاهان بر روی پارچه های شعر بافی در ایران به کار می رفتند.

صنعت پارچه بافی و شعر بافی در شهر کاشان بسیار شناخته شده است. هنوز هم کارگاه های قدیمی وجود دارند که به روش سنتی در شهر کاشان فعالیت می کنند. اهمیت شعر بافی در ایران در شهر کاشان به اندازه‌ای بود که مورخان در این باره نوشته اند اگر در شهر کاشان خانواده‌ای به شعر بافی مشغول بود، تمام اعضای خانواده به نوعی در این حرفه همکاری داشتند. بسیاری از جهانگردان معروف غربی هم پس از سفر به شهر کاشان در مورد نساجی و کارگاه‌ های شعر بافی این شهر مطالب زیادی را منتشر کردند. به دلیل اینکه کارگاه‌ های شعر بافی شهر کاشان اهمیت فرهنگی و تاریخی دارد، با همت مسئولین میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهر کاشان، برخی از کارگاه های قدیمی بازسازی شدند تا بتوانند به عنوان جاذبه گردشگری معرفی شوند. اگر به شهر کاشان سفر کنید، خرید سوغاتی شعر بافی در ایران یکی از جاذبه‌های این منطقه است. در مقابل می توانید از کارگاه های سنتی بازدید کنید. این به نوبه خود، لذت سفر شما به کاشان را دو چندان می کند.

شعر بافی در ایران یک هنر منحصر به فرد با پیشینه تاریخی ارزشمند و غنی است. شهر های اصفهان یزد و کاشان در این هنر، در کشور شناخته شده هستند. قدیمی‌ ترین کارگاه های شعر بافی را می‌توانید در این سه شهر جستجو کنید. کارگاه های شعر بافی شهر کاشان و یزد به عنوان یک جاذبه گردشگری در دنیای مدرن امروزی معرفی شده اند. زیر شاخه های هنر شعر بافی در ایران شامل ترمه بافی، زری بافی و دارایی بافی است که هر یک در جایگاه خود، یک صنایع دستی پرطرفدار و ارزشمند محسوب می شوند. صنعت نساجی از دوران قدیم تا به امروز بسیار متحول شده است. دستگاه ‌های قدیمی که در کارگاه های شعر بافی به کار می‌ رفتند اکنون وجود ندارند. امروزه محصولات تهیه شده از صنعت شعر بافی در ایران شامل لباس های سنتی، شال و روسری، سنتی انواع رومیزی، روتختی و انواع پارچه های ترمه هستند. امروزه این صنایع دستی بیشتر جنبه سوغات شهرهای تاریخی را دارند و به یک منبع کسب درآمد نیز تبدیل شده‌اند.