صنایع دستی چیست؟

صنایع دستی چیست ؟

شاید این سوال برای شما پیش آمده باشده که صنایع دستی چیست؟ و چگونه می توان از آن برای شکوفایی اقتصاد کشور استفاده نمود. براستی جایگاه صنایع دستی ایرانی در جهان چگونه است و چه بر سر تاریخچه صنایع دستی ایران با تمدنی بسیار کهن آمده. خوشبختانه امروز در دانشگاه ها و مراکز علمی تحقیق صنایع دستی صورت گرفته و در سطح مناسب کیقیتی فروشگاه صنایع دستی آنلاین ایرانی طراحی و پیاده سازی شده است. صنایعی که در هر کشور تولید می شود به طور کلی به 4 دسته متفاوت آن را تقسیم بندی می کنند. این چهار دسته عبارت می باشد از سنگین، دستی، سبک و کوچک که شما می توانید هر یک از آنها را که مایل هستید خریداری کنید. شما پیش از هر چیزی باید در مورد هر یک از آنها اطلاعات بیشتری داشته باشید که آنها عبارت است از :

• سنگین : این نوع از صنایع دستی یکی از مهمترین و اصلی ترین صنایع مادر در هر ملتی به شمار می رود که بیشتر آن را به عنوان زمینه ساز اقتصادی یک کشور به شمار می آورند. ماشین آلات و سرمایه گذاری های بسیاری برای تولید آنها باید به کار گرفته شود که اقتصاد یک کشور هم با تولید آنها افزایش پیدا کند.

بهترین صنایع دستی ایرانی به محصولات نفیس دست ساز از سراسر کشورمان اطلاق می گردد که توسط هنرمندان با ذوق آن منطقه درست شده است. از همان زمان که بشر خویشتن را شناخت برای برآوردن نیازهای زندگی روزمره خوش خود را نیاز مند ساخت ابزارهای گوناگون یافت. می توان گفت که که نخستین ابزارهای بشر اولیه که برای شکار و دفاع از خوش از سنگ و چوب و استخوان ساخت آغازی برای دست ساخته های انسان است.استفاده از گل و ساخت ظرف های سفالی نمونه دیگری از دست ساخته های اولیه اسنان بود که با اختراع چرخ سفالگری تحولی شگرف در این صنعت پدید امد و سبب ظهور سفال هایی بسیار زیباتر و با دوام تر گشت. یکجا نشنیی بشر و روی آوردن به زندگی کشاورزی و دامپروری، کشف فلزات و نیازهایی که در راستای آنها برای بشر ایجاد شد، منجر به ساخت بیشتر ابزار ها و وسایل دست ساز در زندگی انسان ها گشت.

یکجا نشینی و زندگی کشاورزی عاملی مهم برای توسعه و شکل گیری تمدن ها ی بزرگ بود، چرا که انسان می توانست فارغع ازترس گرسنگی از آنچه میکاشت برای روزهای سخت زمستان خویش انبار کند و دیگر تمامی توان وی معطوف به تامین خوراک نمی گشت . همین امر فرصتی را در اختیار انسان ها گذارد تا بتوانند به تربیت خویش پرداخته و دست به کار تولید فرهنگ و هنر و صنعت شوند و بر روی دست ساخته های خویش نقش باورها، افکار و سنت ها ی خویش را بنمایند.پس می توان روستاهای کوچک اولیه را نخستین زادگاه صنایع دستی با جنبه های با جنبه های هنری معرفی کرد. غیر از تامین نیازهای روزمره آنچه بشر را وادار به تولید انواع دست ساخته ها در این جوامع کرد، فصلی بودن فعالیت های کشاورزی بود. رکود فعالیت های کشاورزی در برخی از فصول سال سبب شد انسان ها تلاش کنند با تولید ابزارها و وسایل دست ساز و مبادله آن با دیگران راهی جدید برای تامین معاش بیابند.

وجود مواد اولیه ارزان در هر منطقه از دلایل عمده ای بود که مردم را به این کار تشویق می کرد. بی تردید تولیدات جوامع نخستین از کیفیت بالایی برخوردار نبودند، اما با ازدیاد جمعیت و شکل گیری شهرها این تولیدات نیز راه تکامل پیمود، چرا که شهر جایی است که در آن بازرگانان به هم می رسند و کالاهای مادیف فکری و فرهنگی خود را باهم مبادله می کنند، در نتیجه عقل و اندیشه انسان رشد یافته و ابتکارات زمینه ظهور می یابند، در شهر است که عده ای فارغ از غم نان به فکر ایجاد علم و ادبیات و فلسفه و هنر می افتند، زیرا می دانند برزگری هست که به تولید مواد غذایی می پردازد. پیشرفت جوامع و رشد فکری و فرهنگی و اقتصادی انسان ها در تکامل صنایع دستی تاثیری به سزا داشت. مردم هر منطقه باتوجه به شرایط اقلیمی، مواد در دسترس، شرایط اجتماعی و فرهنگی و باتوجه به نیازهای مادی و معنوی شان جلوه ها و اشکال متنوع ی از دست ساخته ها را عرضه کردند. حتی وسایلی که برای مرکب خویش استفاده می کردند (چون زین و افسار و یراق و غیره) همگی ساخته دست بودند.

• قابل عرضه در سراسر جهان : ایرانی های بسیار زیادی هستند که در کشورهای خارجی زندگی می کنند و اگر یکی از صنایع دستی ایرانی را داشته باشند بسیار خوشحال می شوند. تولیدکنندگان بسیاری برخی از کالاهای دستی که از جمله صنایع ایرانی به شمار می رود را به کشورهای دیگر ارسال می کنند تا افراد آنها را خریداری کنند و مشتریان زیادی هم در خارج از کشور برای این صنایع وجود دارد. بر همین اساس باید بدانید یکی از ویژگی های دیگری که صنایع ایرانی دارد این است که شما می توانید آنها را به کشورهای متفاوتی ارسال کنید و مشتریان بیشتری به دست آورید.

واژه «صنایع دستی» مفهومی مدرن و متعلق به دنیای کنونی است. دوره مدرنیته با انقلاب صنعتی در حدود سال ۱۸۰۰ میلادی در کشورهای اروپایی آغاز شد. پیش از این دوران واژه ای بعنوان صنایع دستی وجود نداشت، زیرا آنچه که امروزه از آن با عنوان صنایع دستی یاد می شود در گذشته صنعت رایج زمان بوده و صنعتی دیگر جز آن وجود نداشته است. اطلاق صفت دستی به صنایع مرسوم گذشته و شکل گیری واژه صنایع دستی با ظهور صنایع جدید و تکنولوژی ماشینی پدیدار می شود. بنابراین لازم است برای درک بهتری از تعریف این واژه آن را در رابطه با صنایع دیگر مقایسه کرد.

• صنایع سبک(light industries): صنایع سبک در مقایسه با صنایع سنگین نیازمند تجهیزات و سرمایه کمتر و نیز نیروی انسانی با تخصص پایین تر است. این نوع صنایع حد فاصل صنایع سنگین و کوچک قرار دارند و لازمه بهره گیری از آنها، استفاده از ماشین آلات خودکار و نیمه خودکار است. مانند صنایع نساجی، چرم، پوست، صنایع غذایی، وسایل الکتریکی و نظایر آن.
• صنایع کوچک (Small scale industries): صنایع کوچک بیشتر حالت کارگاهی دارد تا کارخانه ای و علاوه بر قابلیت استقرار در شهرها، قابلیت استقرار در روستاها را نیز داراست. در مقایسه با صنایع سبک، نیروی انسانی و تجهیزات و وسایل کمتری نیاز دارد و محتاج سرمایه گذاری های زیاد نیست. در این رشته از صنعتف بخشی از کار تولید توسط ماشین و قسمتی دیگر توسط نیروی بدنی کارگران انجام می شود. نظیر صنایع بلوک زنی، تراشکاری، پلاستیک سازی، عینک سازی و مانند آن.

صنایع دستی (Handicraft industries): از نظر لغوی اصطلاح صنایع دستی دارای مفهوم واحدی نیست و تاکنون تعاریف متعددی از آن ارائه شده است. دائره المعارف بریتانیا صنایع دستی را جز صنایعی می داند که مهارت، ذوق و اندیشه انسان در تولید آن نقش اساسی دارد. در گزارش مدیریت طرح و برنامه سازمان صنایع دستی ایران نیز صنایع دستی چنین تعریف شده است: “صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق میشو که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فراورده های آن با دست انجام شده و در چهارچوب فرهنگ و بینش های فلسفی و ذوق و هنر انسان های هر منطقه، باتوجه به میراث قوی آنان ساخته می شود”.

اما در تازه ترین و بهترین تعاریف از صنایع دستی چنین آمده است: “صنایع دستی به بخشی از هنر – صنعت گفته می شود که با بهره گیری از مواد اولیه بومی و انجام کار اساسی به کمک دست و افزار دستی محصولاتی ساخته می شد که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل تمایز آن از صنایع ماشینی است؛ مانند منبت کاری، قالی بافی، زری بافی و نظایر آن (همان)”.

ویژگی های صنایع دستی

باتوجه به تعریفی که در بالا از صنایع دستی ارائه شد می توان چند ویژگی عمده را برای آن بر شمرد: امکان تامین قسمت عمده مواد اولیه از منابع داخلی، بطور مثال صنعت دستی معرق کاری بطور عمده با استفاده از چوب درختان مختلف ساخته می شود. اما گاهی برای زیبایی بیشتر از قطعات صدف، استخوان و عاج در تزیین آن استفاده می شود. تامین چوب بعنوان ماده اصلی و عمده این هنر در داخل ایران به راحتی امکان پذیر است اما عاج را لزوما باید از کشورهای دیگر تهیه کرد. ولی این سبب نمی شو که به سبب استفاده از قطعات عاج در هنر معرق آن را متعلق به ایران ندانیم.

انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید بوسیله دست و ابزار دستی. برای تولید هریک از فراورده های صنایع دستی مراحل متعددی طی می شود، ولی انجام کلیه این مراحل بوسیله دست و ابزارهای دستی الزامی نیست. اگر تنها ۵۰% از مراحل اساسی کار بوسیله دست و ابزارهای دستی انجام شود، محصول تولید شده جز صنایع دستی محسوب می شود. استفاده از پیشرفت زمانه در تولید صنایع دستی محدود به زمان ما نیست. چنانچه گذشتگان با اختراع چرخ سفالگری آن را رد نکرده و برای گذر از مرحله تولیدات خام دستانه و تولید سفال هایی زیباتر و بادوام تر از آن بهره بردند. امروزه نیز درتولید صنایع چوبی مثل خاتم، معرق و منبت در مراحل اولیه، آماده سازی چوب مورد نظر با استفاده از اره برقی صورت می گیرد. اما سایر مراحل با استفاده از دست ابزارهای دستی تولید میشود. تاثیر اندیشه خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح های مخلتف در مرحله ساخت این محصولات داشتن بار فرهنگی با استفاه از طرح های اصیل و بومی و سنتی به نحوی که معرف فرهنگ، هنر و تمدن آن کشور باشد.

همانند و شبیه نبودن این نوع فراورده های تولیدی. از آنجا که محصولات صنایع دستی با استفاده از دست و گاهی حتی یک محصول مشابه توسط چند تن تولید می شود نمی توان چن محصولات ماشینی یکسانی کامل را در انها مشاهده کرد. بی نیازی به سرمایه گذاری زیاد برای تولید آنها در مقایسه با سایر صنایع ,بالا بون ارزش افزوده آنها در مقایسه با صنایع دیگر, امکان ایجاد و توسعه آنها در مناطق مختلف شهری، روستایی و حتی جوامع عشایری ساخت محصولات دستی از آن جهت که نیاز به تجهیزات اندک داشته و به راحتی با استفاده از دست و یا ابزارهای دستی امکان پذیر است، فضای زیاد نخواسته و لذا به راحتی با استفاده از دست و یا ابزارهای دستی امکان پذیر است، فضای زیادی نخواسته و لذا به راحتی قابلیت استقرار در فضاهای ذکر شده را داراست.

نگاهی گذرا خواهیم داشت به صنایع دستی در ایران

خوشنویسی

خوشنویسی یا زیبانویسی از در تمام فرهنگ ها به چشم می خورد. درایران نیز خوشنویسان مطرح فراوانی بوده اند. رسم الخط فارسی و عربی از ظرفت بالایی برای زیبانویسی برخوردار می باشند خوشنویس علاوه بر نگارش یک متن یک اثر هنری خلق می کند.

قالیبافی

هنر قالیبافی برای ایرانیان کاملا شناخته شده است البته در کشورهای دیگر نیز این هنر دنبال می شود. فرش های نخستین طرح های ساده ایی داشته و در طول زمان طرح های پیچیده تری به آنها افزوده شد.از جمله معروف ترین قالی های ایرانی می توان به قالی کرمان , فرش نایین, فرش اصفهان , قالی قم و فرش تبریز اشاره نمود.

سفالگری

به ظروف ساخته شده با گل , سفال و به شخصی که این کار را انجام می دهد سفالگر گویند. سفال با خاک رس مرغوب بهتر ساخته می شود و انواع مختلفی دارد. برخی برای زیباسازی ظروف سفالی بر روی آن طرح های زیبایی نقاشی می کنند. سفالگری تاریخچه ایی به درازای تمدن بشری دارد.

تذهیب

تذهیب یا طلاکاری به هنری گفته می شود که معمولا در حاشیه کاغذ برای زیباسازی کتب با ارزش مانند کتاب های مذهبی و شهر توسط نقاشان انجام می گردد. ظرح های زر اندود کردن با توجه به نوع کتاب توسط مذهبان انتخاب می گردد.

خراطی

به روش ساخت برخی لوازم کاربردی مانند شمعدان , قلیان, بافور , گهواره و … توسط دستگاه , خراطی گفته می شود. خراط معمولا از ابزار ثابت و مشخصی برای ساخت محصولات استفاده می کند. این هنر هم اکنون نیز در برخی شهرهای کشورمان دنبال می گردد.

گبه بافی

گبه یا قالیچه خرسک به نوعی قالی ضخیم گفته می شود. معمولا طرح های ساده ایی دراین نوع فرش استفاده می گردد. تار و پود ضخیم از جمله ویژگیهای این نوع قالی بشمار می رود. جنس تار و پود گبه از پشم گوسفند و رنگ های استفاده شده در درنگ آمیزی آن طبیعی می باشند.

کاشی معرق

هنر کاشی سازی معرق یا کاشی گل و بوته از هنرهای ایرانی است که در کشورهای دیگر نیز انجام می شود. کاشی معرق از زیبایی و دوام بالایی برخوردار است. شما معمولا در کاشی سازی معرق اشکال هندسی منظم تکرار شونده ایی را مشاهده می نمائید. در بناهای تاریخی و مذهبی بیشتراز این هنر استفاده می گردد.

تابلو نقاشی

نقاشی یکی از نخستین هنرهای بشری بشمار می رود که در گذر زمان تحولات عمده ایی پیدا کرده است. معمولا ساخت تابلو نقاشی تمام فرهنگ ها انجام می گردد. برخی از تکنیک‌های نقاشی عبارتند از : رنگ‌زنی غلیظ , مداد رنگی ,سیاه قلم ,رنگ روغن , پاستل , گواش , مداد سیاه , آبرنگ و لعاب دادن.

تابلو فرش

تابلو فرش معمولا به فرش هایی گفته می شوند که بیشتر جنبه تزئینی دارند و با قاب شدن بر روی دیوار قرار می گیرند. طرح های مورد نظر در نقشه تابلو فرش بیشتر بر اساس : مناظر طبیعی , حیوانات , گل ها , اشخاص , چهره , ترکیبی و نقاشی های مشهور دنیا انتخاب می گردد. شهر تبریز از مهمترین مراکر تولید تابلو فرش در کشور بشمار می رود.

چوقا بافی

به بالاپوش لر های عشایر بختیاری چوقا یا چوخا گفته می شود. چوقا پوششی سیاه و سفید و بلندای آن تا زیر زانو می باشد. چوقا با پوشش رنگی کرم – آبی, کرم – سرمه‌ ای یا کرم – قهوه‌ای نیز تولید می گردد.این پوشش بدون آستین بدست زنان بختیاری از پشم گوسفند تهیه می شود.

سازهای زهی

سازهای زهی به سازهایی گفته می شود که صدای تولید شده از آنها توسط لرزش و ارتعاش سیم های ساز بوجود می آید.این صدا معمولا با ضربه زدن و یا کشیدن آرشه بر روی سیم ها بوجود می آید. از جمله سازهای زهی قدیمی می توان به سنتور , قانون و چنگ اشاره نمود. سازهای جدید امروزی مانند گیتار و ویولن بسیار محبوب می باشند.

چرم

چرم به پوست حیوانات گفته می شود که پی از دباغی آماده می گردد. چرم , بسیار با دوام و منعطف بوده و برای ساخت انواع پوشاک و وسایل استفاده می شود. از جمله محبوب ترین آنا می توان به کاپشن , شلوار , دستکش , کت , کیف و کفش و مصنوعات دیگر اشاره نمود. چرمی که از پوست گاو تهیه می گردد, کاربرد بیشتری دارد.

گلیم بافی

به دست بافته هایی که از پشم حیوانات اهلی (مانند گوسفند) برای زیرانداز تهیه می گردد, گلیم گفته می شود. نکته مهم این است که بر خلاف تصورات برخی مردم, گلیم با زیلو و جاجیم تفاوت دارد. از جمله مهمترین نوع گلیم ها می توان به گلیم ایل شاهسون , گلیم لری , گلیم هرسین, گلیم بلوچ, گلیم خمسه, گلیم سنه, گلیم قشقایی, گلیم افشار, گلیم زرند, گلیم ترکمنی و گلیم مسند عنبران اشاره نمود.

حصیر بافی

حصیر بافی به بافته هایی از الیاف گیاهی گفته می شود که با دست انجام می گردد. از حصیر های بافته شده معمولا به عنوان زیرانداز, سفرهٔ حصیری, انواع سبد و انواع ظرف استفاده می شود. حصیر بافی در شهرهایی مانند شهرهای شمالی و جنوبی که مواد اولیه آن در دسترس است , بیشتر دنبال می گردد.

منبت کاری

منبت کاری یا کنده کاری روی مواد مختلفی انجام می شود. منبت کاری روی چوب از محبوبیت بیشتری در بین علاقه مندان به صنایع دستی برخوردار است. شهر ملایر از مراکز مهم هنر منبت کاری در ایران بشمار می رود. آثار نفیس بسیار زیبایی از این هنر در کشور وجود داشته , که نشان از قدمت آن در کشورمان دارد.

جاجیم بافی

جاجیم گونه ایی زیرانداز دست بافت از نخ‌های رنگی و پشمی یا پنبه‌ای است. معمولا جاجیم را دو رو می بافند و از دو روی آن می توان استفاده نمود. طرح های لوزی و راه راه از مشخصه های بافت زیرانداز جاجیم می باشد. جاجیم در بیشتر روستاهای ایرانی ( در استان های مانند فارس , مازندران , آذربایجان , کردستان, کرمانشاه و لرستان) به سبک اختصاصی خود بافته می شود.

آلات موسیقی

به وسایلی که برای نواختن استفاده می شود آلات موسیقی گفته می شود. این ابزار تنوع زیادی داشته و هر کدام در شاخه هنری موسیقی بصورت تخصصی استفاده می گردد. برخی از آنها عبارتند از: تار, تنبور, رباب, کمانچه, گیتار , ویولن, سرنا, دف, تنبک (ضرب) , نی و …

سازهای بادی

سازهای بادی قدمتی به درازای تاریخ بشر دارد. سازهای بادی اولیه از استخوان حیوانات و دست سازهای ابتدایی ساخته شده. البته با گذر زمان در ساخت سازهای بادی ابداعات جدیدی صورت گرفته و هم اکنون شاهد ابزارهای نوعی از این آلات موسیقایی هستیم. سازهای بادی به دو نوع چوبی (ساکسوفون, فلوت ریکوردر, فلوت, ابوا, کلارینت, فاگوت) و برنجی(هورن, ترومپت, ترومبون, توبا) تقسیم بندی شده اند.

گیوه بافی

گیوه بافی از صنایع دستی قدیمی ایرانی بشمار می رود. این هنر بقدری محبوب است که هنوز در برخی شهرهای کشورمان دنبال می گردد. در گیوه بافی چهار مرحلهٔ چرم‌ سازی, رویه‌بافی, تخت‌کشی و گیوه‌ دوزی وجود دارد. هم اکنون بسیاری از مردم شهرها و روستا ها از گیوه استفاده کاربردی می کنند. هنرمندان با ذوق از طرح های زیبایی برای جذابیت بیشتر بر روی گیوه استفاده می کنند.

معرق شیشه

معرق شیشه هنری بسیار زیباست که از کنار هم قرار دادن شیشه های رنگی ساده , بافت دار و تراش دار با مفتول های فلزی ساخته می شود. با نگاهی به تزئین درها , پنجره ها و لوروسی های قدیمی هنر معرق شیشه را به بهترین شکل مشاهده خواهید نمود. زیبایی اشکال هندسی در تمامی طرح های معرق شیشه قابل مشاهده است. در ساخت و تزئین بناهای دوران صفویه و قاجار از هنر معرق شیشه بسیار استفاده شده است.

زیلوبافی : یکی از هنرهای بافته های داری است. از زیلو به عنوان زیرانداز و کفپوش در مناطق کویری استفاده می کنند چون با نخ پنبه بافته می شوند و ماهیت خنکی دارند. این هنر صنایع دستی ایران، خاص و ویژه شهر میبد (شهر جهانی زیلو) و اردکان یزد است. زیلوها از نظر کاربرد و رنگ به سه دسته تقسیم می شوند. زیلوهای بافته شده با رنگ آبی و سفید برای اماکن مذهبی و متبرکه، زیلوهای بافته شده با رنگ آبی و گلی معروف به زیلوی جوهری مخصوص خانه ها و زیلوهای بافته شده با رنگ سبز و گلی معروف به زیلوهای نفتال، که بهترین نوع زیلو است.

• جاجیمچه : به حمام سری هم معروف بوده و نوعی زیرانداز هستند که به عنوان صنایع دستی مازندران می شناسند. طرح ساده، رنگ بندی سنتی و ساخته شده توسط دستگاه دو وَردی از ویژگی های آن است. از این محصولات به عنوان سجاده، زیرانداز، پشتی، کیف، ساک و غیره استفاده می کنند.
• گلیمچه متکازین: نام متکازین از روستایی در مازندران گرفته شده که این هنر صنایع دستی ایران در آن شروع و رواج پیدا کرده است. امروزه از این محصولات به عنوان زیرانداز، رختخواب، رویه کرسی، پادری و خورجین استفاده می شود و حتی به شکل روتختی، رومیزی و غیره هم کاربرد دارد. نقوش آن اشکال هندسی بوده و به صورت ذهنی بافی آماده می گردند و طبق الگوی خاصی نیست مثل پیاله گل، چهار برج قدیمی، شکوفه و غیره.
• چنته بافی: هنر صنایع دستی ایران مربوط به زنان عشایر قشقایی فارس است. در این هنر، نوعی ساک، کیسه یا توبره بافته می شود که می توان وسایل مختلف را در آن نگهداری کرد. نوع تار و پود آن پشمی است و از رنگ های متنوع و درخشان استفاده می کنند. از نقوشی مثل اسامی جلاله، طاووس، بته جقه، قوچ، گردونه خورشید، گل شقایق و غیره در بافتن چنته به کار می برند. بافت آن معمولا از نوع بافت قالی، گلیم، جاجیم، خورجین یا سایر بافت ها می باشد.
• موج بافی: به هنر بافت پارچه ای ضخیم مثل جاجیم از جنس پشم گوسفند می گویند که در کرمانشاه، کردستان و ایلام بسیار رایج است و از صنایع دستی خاص این مناطق محسوب می شود. از موج بافی برای جانمازی، سجاده، پشتی، رویه کرسی و رختخواب پیچ استفاده می کنند. طرح و نقوش آن متنوع بوده و بیشتر در رابطه با پر طاووس، چهارخانه، تخت قرمز، چخماق و غیره است.
• ماشته بافی: از صنایع دستی ایران و خاص استان لرستان است که از پشم ریسیده استفاده می کنند. این هنر ابتدا بین عشایر بسیار رایج بوده اما به دلیل زیبایی و تنوع طرح و رنگ زیاد به شکل انبوه به عنوان زیرانداز، رومیزی، رو مبلی و غیره تولید می گردد.
• احرامی بافی: یکی از صنایع دستی ایران و بومی منطقه خوزستان که از الیاف پشم و پنبه با اشکال هندسی ساده و به کمک دستگاه های پارچه بافی دستی تهیه می گردند. مدل های بدون نقش به عنوان پوشش احرام در حج استفاده می شود. احرامی بافی مدل منقش برای بافت سجاده، روفرشی، روتختی، پادری و غیره استفاده می شود.

پلاس بافی : پلاس بافی به هنر بافت نوعی گلیم پشمی یک رو گفته می شود که به شکل زیرانداز در ترکمن صحرا بافته شده و به پالاس شهرت دارد. این نوع زیراندازها چون رطوبت زمین را به بالا منتقل نمی کنند برای کف چادر عشایر یا خانه های روستایی کاربرد زیادی دارد. معمولا بدون نقش و نگار یا همراه با نقوش هندسی بسیار ساده با دو یا سه نوع رنگ بافته می شوند. این هنر صنایع دستی ایران خاص شهرهای خراسان شمالی است.

زری بافی : یکی از رشته های صنایع دستی ایران که با عبور دادن تار و پودهای ابریشم با رنگ های مختلف و نخ گلابتون از بین همدیگر تهیه می شود. از این هنر برای بافت پوشاک، پرده و غیره استفاده می کنند. این بافته ها بدون پرز هستند و رنگ و نقوش آن نسبت به پارچه های سنتی تنوع بیشتری دارد.

مخمل بافی : مخمل بافی یکی از هنرهای صنایع دستی ایران است و اشاره به بافت پارچه ابریشمی، همراه با کرک و پرزهای کوتاه، چیده شده، براق، صاف و نرم دارد و بافت پشت آن ساده است. شاید تار و پود و پرز کلا از ابریشم باشد یا فقط پرزها ابریشمی باشند و تار و پود آن پنبه ای یا کتانی باشد. از مخمل برای لباس زنانه، مردانه، کت، پرده، مبلمان، لباس شب، دامن و غیره استفاده می کنند. مخمل یک رو، دو رو، ساده، و برجسته از انواع مدل های آن است. مخمل کبریتی، بقیرا، پودی، کراش، نکری، پانی و گلدار از نمونه های معروف محصولات مخمل بافی است.

ترمه بافی : ترمه بافی یکی از هنرهای صنایع دستی ایران برای تولید پارچه های فاخر و گرانبهاست که معروف ترین آنها در شهر یزد بافته می شود. نوع طرح و نقوش، رنگ بندی از 4 تا 16 رنگ و تراکم از 120 تا 270 و استفاده از الیاف ابریشم یا ویسکوز از ویژگی های این هنر زیبای صنایع دستی است. ترمه های برند هاشمی، حسینی، رضایی و سالاری یزد شهرت بسیار زیادی دارند. از ترمه به عنوان رومیزی و رانر و از پارچه آن برای بافت مانتو، کفش، کیف و غیره استفاده می کنند.

دارایی بافی : به هنر بافت نوعی پارچه می گویند که از آن تار و پودهای نخ و ابریشم در هم گره می خورند. الیاف مدنظر قبل از گره زنی، رنگرزی می شوند. محصولات دارایی بافی به عنوان رومیزی و روتختی کاربرد دارند. از هنرهای صنایع دستی ایران است که در شهر یزد انجام می گیرد. به دارایی بافی، ایکات هم می گویند.

ابریشم دوزی : هنری از صنایع دستی ایران که به دوختن نخ ابریشم بر روی طرح های مختلف مثل طرح انسانی، حیوانی، محرماتی، کتیبه ای، گل و بته و غیره می گویند. انواع دوخت های ابریشم دوزی شامل بخیه، بست، شلال، پتویی، زیگزاگ و غیره است.

عبا بافی : یکی از صنایع دستی ایران که بیش از 500 سال قدمت دارد و در آن از پشم شتر یا گوسفند استفاده می کنند. این هنر هم اکنون در استان های بوشهر، نایین، بهبهان و مشهد رواج دارد و به عقیده برخی افراد بهترین عبا بافی کشور معلق به شهرستان نایین و برخی هم معتقدند به شهرستان بهبهان تعلق دارد. عبای بافه شده برای تابستان، حله نام دارد و به عبای ضخیم زمستانی، چقه می گویند.

کرباس بافی : ماده اولیه بافت کرباس پنبه است چون ماده ای نرم، مقاوم و فراوانی است و پود آن از نخ پنبه دست ریس تهیه می گردد. مرکز فعالیت این نوع صنایع دستی ایران در یزد و شهرهای اردکان، میبد و خرانق است. از کرباس برای بسته بندی کردن، آستر کفش و لایه لباس استفاده می کنند و در قدیم هنر مخصوص مردم شهر نجف آباد بوده که با پیدایش قالی بافی منسوخ شد. در بین مردم نجف آباد، به کرباس بافی، کار بافی می گویند.

متقال بافی : متقال به نوعی پارچه تماما سفید رنگی که زنان برای بافت لباس های بهاری و تابستانی استفاده می کردند گفته می شود. مقاومت این نوع پارچه بسیار بالاست و بخاطر پرز دار نبودن برای تمیز کردن و جذب رطوبت هم استفاده می شده است. کاربرد این پارچه در دوخت دامن، پیراهن زنان و مردانه، روسری، چادر و غیره بوده که امروزه به دلیل ورود پارچه های رنگارنگ با طرح های مختلف منسوخ شده است.

 ارمک بافی : این هنر صنایع دستی ایران اشاره به بافت دستی پارچه ای دارد که از جنس نخ مرسریزه و پنبه است. این هنر در استان یزد فعال است و هنر بومی این منطقه است. طرح های مورد استفاده برای بافت این پارچه، طرح ساده، پیچازی و راه راه است. از پارچه ارمک برای بافت روپوش مدارس، لباس های محلی و پیراهن استفاده می شده است.

شمد بافی : شَمَد نوعی پارچه است که به شکل دستباف تولید شده و کاربرد اصلی آن روانداز در تابستان است. این پارچه نازک از پنبه یا ابریشم طبیعی یا مصنوعی که همان ویسکوز است تولید می شود. شمد بافی از صنایع دستی ایران و متعلق به استان های یزد، خراسان و اطراف شهرستان بابل است. طرح این نوع پارچه، ساده، راه راه و چهارخانه با زمینه کرم یا سفید است. گاهی اوقات به عنوان پشه بند هم استفاده می شود.

چادر شب بافی : از صنایع دستی ایران که بومی مناطق یزد، خراسان شمالی، گیلان، هرمزگان و مازندران است. چادر شب یا چورشب در قدیم از جنس پشم و ابریشم بود که به نوع ابریشمی آن دارایی می گفتند. در مازندران به لاون بافی معروف است. طرح آن ها ذهنی و اشکال هندسی انتزاعی هستند. رنگ های آن به شکل ترکیبی از سفید، زرد، آبی، نارنجی، سبز، زرد و قرمز است. از این نوع پارچه به عنوان پوشش دور کمر، رختخواب پیچ، کیف، بقچه، جانماز و ساک دستی استفاده می کنند.

سوزن دوزی درویشی تفرش : به این هنر سوزن دوستی صنایع دستی ایران، درویش دوزی یا تفرشی دوزی (به علت اینکه هنر خاص مردمان تفرش بوده است) می گویند. نقوش ذهنی هستند و الگو ندارند. از این نوع رودوزی برای تزیین کردن بقچه، چادر شب، پرده و رویه کرسی به کار می برند.

سوزن دوزی بلوچ : یکی از مدل های بسیار زیبای سنتی رودوزی که به علت انحصاری بودن آن در سیستان و بلوچستان به بلوچی دوزی هم شهرت دارد. در این نوع سوزن دوزی، بخش زیادی از پارچه را با کوک و بخیه رنگارنگ پر می کنند که گاهی کل پارچه را هم شامل می شود. از این هنر برای تزیین کردن پیش سینه زنان، سر آستین و دور یقه لباس آنان استفاده می کرده اند.

سوزن دوزی ترکمن : سوزن دوزی ترکمن به کشته بافی و سیاه دوزی هم شهرت دارد. اقوام ترکمن از این هنر برای تزیین کردن لباس های کودکان و زنان و مردان و همچنین پرده ها استفاده می کنند.

سوزن دوزی ممقان : این هنر صنایع دستی به دلیل رواج داشتن در شهر ممقان آذربایجان شرقی به این اسم معروف شده است. زمینه اصلی پارچه با نخ ابریشمی خوش نقش و رنگ می پوشانند که در گذشته نوعی کلاه محلی با آن می بافتند.

خامه دوزی : یکی از صنایع دستی ایران که در شهرستان زابل و تفت رواج دارد. به دلیل استفاده از نخ ابریشم خام (نتابیده و رنگ نشده) برای گلدوزی روی پارچه ساتن یا کتان یا چلوار، به خامه دوزی یا خام دوزی معروف است. نقوش مورد استفاده معمولا گل، نرگسی، ستاره ای، اشکال هندسی، دم ماهی و غیره است. از این هنر برای ساخت جانماز، سفره، تزیین لباس و غیره استفاده می شود.

پته دوزی : به نام های فطه دوزی و سلسه دوزی هم معروف است که پارچه زمینه ای آن ضخیم و پشمی است که به آن عریض می گویند. در پته دوزی روی پارچه عریض از نقش های ذهنی و انتزاعی می دوزند. این هنر اصالتا مربوط به کرمان است ولی در زرند، رفسنجان و سیرجان هم به آن مشغول هستند. معمولا برای بافت رومیزی، روتختی، متکا، کوسن و غیره از این رودوزی بسیار زیبا استفاده می کنند.

بخارا دوزی : از صنایع دستی ایران که در شهر بخارا رواج داشته است. پارچه زمینه عمدتا از جنس متقال، کتان، چلوار و خیلی کم از جنس ابریشم یا پشم است. در این هنر، به خاطر پرکاری یا دوخت زیاد طرح بر روی پارچه، زمینه به سختی دیده می شود. طرح و نقوش بسیار متنوع هستند مثل برگ های چتایی، گل و بته، شاه عباسی، گل میخک، نقوش هندسی و غیره.

نقش دوزی : به هنر بسیار قدیمی رودوزی سنتی می گویند که در آن با نخ ابریشمی یا پشمی طوری طرح مدنظرشان را بر روی پارچه می دوزند که زمینه پارچه قابل دیدن نیست. نقوش مورد استفاده اکثرا گل و مرغ، شمسه ای، گل شاه عباسی، گل و بوته، حیوانات و غیره هستند. رنگ های مورد استفاده هم بسیار متنوع و شامل کرم، عنابی، خردلی، آجری، بنفش، نارنجی و غیره است. از این هنر صنایع دستی برای دوخت سجاده، شال کمری، مچ پیچ، رومیزی، کوسن و غیره استفاده می کنند.

ملیله دوزی : به هنر صنایع دستی ایران که در آن تارهای نازکی از طلا، نقره و یا برنج که به شکل توخالی برای دوخت استفاده می کنند (نخ ملیله)، ملیله دوزی می گویند. نقوش مورد استفاده گل و مرغ، حیوانات، گل و بوته و بته جقه است. از این هنر برای تزیین جانماز، کوسن، سجاده و بقچه استفاده می کنند. این هنر هم اکنون در تهران، یزد و اصفهان فعال است.

گلابتون دوزی : از هنرهای صنایع دستی و یکی از انواع رودوزی سنتی است که در همه جای ایران مخصوصا هرمزگان رواج دارد. به دلیل استفاده از نخ گلابتون که یک نوع نخ طبیعی با روکش فلزی سفید یا زرد است به این اسم معروف شده است. در شهرهای مختلف به کم دوزی، برودری دوزی، گلدوزی و کمان دوزی معروف است. نقوش این هنر بیشتر به شکل گل ختایی، بته جقه، سروچه، نقش محرابی و غیره هستند. گلابتون دوزی یا مستقیم روی پارچه اجرا می شود یا اینکه برای دوختن روبان، منجوق، پولک، قیطان و غیره به کار می رود.

خوس دوزی : یکی از هنرهای صنایع دستی که احتمالا از زمان صفویه رواج پیدا کرده خوس دوزی است. نخ نقده طلایی یا نقره ای که به عنوان نخ استفاده می شده به نخ خوس معروف بوده به همین دلیل به استفاده از آن برای تزیین لباس و پارچه، خوس دوزی می گویند. از این هنر که در شهرهای جنوبی مثل کردستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان رواج دارد برای تزیین دمپای شلوار زنان، رومیزیف روتختی، لباس محلی، پرده های توری و غیره استفاده می کنند. نقوش مورد استفاده هم عمدتا نگاره شش پر کوچک، نگاره گوشواره ای، نگاره شش قلب، نگاه خشت در خشت و مشابه آن هستند.

زرتشتی دوزی : این هنر صنایع دستی ایران که به گبردوزی هم شهرت دارد مربوط به زرتشتیان است که ترکیبی از انواع دوخت ها به کمک نخ ابریشم تابیده ظریف و با رنگ های مختلف می باشد. با توجه به جمعیت بالای زرتشتیان در یزد، این هنر در همین شهر رواج دارد. نقوش مورد استفاده بیشتر از نوع درخت، طاووس و طرح های هندسی ساده است. برای تزیین لباس عروس، کوسن، کیف، دستمال سفره و سفره از این هنر استفاده می کنند.

قلاب دوزی : قلاب دوزی یکی از صنایع دستی ایران و کاملا متفاوت با قلاب بافی است. این هنر از 550 سال قبل از میلاد در منطقه لولان کرمانشاه شروع شده و از آن زمان در شهرهای مختلف مثل مازندران، اصفهان، مشهد و مهاباد جریان داشته و به دلیل اینکه مرغوب ترین آن مربوط به شهر رشت است به رشتی دوزی هم شهرت دارد. نقوش رایج آن به شکل گل و بوته، گل و مرغ، قهر و آشتی، شکارگاه، ترنج و غیره است. قلاب دوزی به سه فرم ساده، برجسته و معرق انجام می شود که شیوه معرق، پرکارتر و زیباتر است. از این هنر برای تزیین رومیزی، لباس، کیف، ساک و غیره استفاده می کنند.

چشمه دوزی : چشمه دوزی یا سُکمه دوزی از هنرهای صنایع دستی دوخت داخل پارچه است که در قسمت هایی از پارچه کتان سفید یا رنگی با نخ های با رنگ مشابه، حالت توری یا شبکه ای به وجود می آورند. نقوش رایج بیشتر به شکل شمسه، ستاره، بته جقه و گل و بته است. در قدیم از این هنر برای تولید روبنده استفاده می شده اما امروزه برای تزیین لباس، رومیزی، پرده، سفره و روتختی هم استفاده می کنند.

قیطان دوزی : یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی ایران می باشد که بیشتر در حوالی خراسان، تهران، مازندران، آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان رواج دارد. به طور کلی به نخ گلابتون ضخیم یا هر نخی که بیشتر از یک میلیمتر قطر داشته باشد، قیطان می گویند و به دوخت این نخ بر روی پارچه، قیطان دوزی می گویند. انواع قیطان شامل روکش دار، قلاب دار، ساده، شکاف دار، تابیده و تزیینی است. طرح های آن بته جقه، گل و اشکال هندسی است که برای تزیین یقه و پیش سینه لباس، کوسن، شنل و سجاده و جانماز استفاده می کنند.

ده یک دوزی : این هنر که در اصفهان، کاشان، بندرعباس، تهران، یزد و قزوین رواج دارد و روی مخمل سبز سیر کاشان یا به رنگ های ارغوانی و مشکی آن اجرا می گردد به خاطر 10 بار عبور نخ و سوزن با نخ گلابتون از یک نقطه به این اسم معروف شده است. از این هنر برای تزیین حاشیه لباس، سجاده، جعبه جواهر، جلد قرآن، پرده خانه خدا، قلمدان، جای مهر و غیره استفاده می کنند.

پیله دوزی : پیله دوزی که در شهرهای ارومیه، کاشان، تفت، اصفهان، یزد، رشت و مهریز رایج است به دوختن بادامه های نصف شده پیله ابریشم روی پارچه می گویند به همین دلیل به این اسم معروف است. طرح و نقوش پیله دوزی بیشتر به شکل گل و بوته، پرنده و غیره است. این دوخت به عنوان تزیین یقه، سمبوسه، رومیزی و تابلو استفاده می شود.

آجیده دوزی : یکی از معروف ترین هنرهای صنایع دستی ایران در زمینه رودوزی است که بین دو پارچه پنبه می گذارند و سپس با عمل دوخت، طرح و نقوش ظریف و برجسته بر روی پارچه ایجاد می شود. به آجیده دوزی، پنبه دوزی یا لایه دوزی هم می گویند. تزیین لباس، وسایل آشپزخانه، بقچه، روبالشی و کلاه درویشی از این هنر استفاده می کنند. نقوش رایج هم گل و مرغ، بازوبندی، دایره، بیضی، زیگزاگی، ترنج، اشکال هندسی و غیره است. این هنر در حال حاضر در شهر ماهان و دیگری نواحی کرمان انجام می شود.

منجوق دوزی : یکی از هنرهای رودوزی بسیار زیبا که شاید تاریخچه آن به هخامنشیان نیز برسد، منجوق دوزی است که شکل تغییر یافته تزیین چادر، قالی و لباس با جواهرات در گذشته است. نقوش رایج این هنر شامل بته جقه، شکارگاه، اسلیمی و ختایی، ترنج، گل و مرغ، اشکال هندسی و غیره هستند. از این هنر برای تزیین لباس، کیسه پول، دور کلاه، کیف و غیره استفاده می کنند که بهترین نوع آن برای هنرمندان قزوینی است هر چند در شهرهای یزد، اصفهان، آذربایجان غربی و شرقی، قزوین و شهرهای جنوبی هم انجام می شود.

نقده دوزی : به هنر دوخت نخ های پهن فلزی از جنس طلا، نقره یا آلیاژهای آن، نقده دوزی می گویند که اصطلاحا به نخ های به کار رفته نقده گفته می شود. نقوش رایج این هنر شامل بته جقه، گل و مرغ، سروچه، خطوط اسلیمی و ختایی، ستاره 5 تا 12 پر و غیره هستند که برای تزیین لباس، جانماز، کوسن، کیسه پول، سفره و غیره استفاده می کنند. این هنر در شهرهای اصفهان، کاشان، کردستان، برخی نواحی خوزستان، ارومیه، تهران، بندرعباس، یزد، آذربایجان شرقی و کرمان انجام می گیرد.

پولک دوزی : از هنرهای صنایع دستی ایران به معنای نصب پولک های طلایی یا طلای خالص گفته می شود که بر روی پارچه های پنبه ای و ابریشمی قرار می گیرند. امروزه جنس پولک ها از پلاستیک رنگی یا آلیاژی است و به شکل های ترنج، گل، هلال، گوش ماهی، بیضی، لوزی و غیره کار می شوند. این هنر که قدمت آن به زمان هخامنشیان می رسد امروزه در شهرستان مهاباد به شکل حرفه ای و توابع بوکان، بندرعباس و بندر لنگه رواج دارد. از این مدل رودوزی برای تزیین کوسن، روتختی، روقوری، رومیزی و غیره استفاده می کنند.

سکه دوزی : از هنرهای سنتی مردم بلوچستان است و به دوختن سکه، دکمه های رنگی و سفید، خرمهره، تکه های ریز و درشت آینه و پولک روی پارچه، گفته می شود. از این هنر برای تزیین کردن رویه رختخواب، زینت گردن شتر و تزیین دیوار و حتی قسمت هایی از لباس و کیف های محلی استفاده می کنند.

زغره دوزی : زَغَره دوزی به هنر دوخته شدن سرمه یا پولک روی پارچه یا لباس سنگین از جنس مخمل، اطلس، جیر، کتان و غیره می گویند. نقوشی که بیشتر از همه توسط اساتید این هنر صنایع دستی ایران استفاده می شود، گل و بته، گل و مرغ، حیوانات، مناظر و غیره هستند که برای تزیین کردن بقچه، پرده، رو کرسی، تابلو و ترمه به کار می برند. این هنر در کاشان و تبریز رواج بسیار زیادی دارد.

چهل تکه دوزی : به این هنر بسته به شیوه انجام خاتمی دوزی یا لندره دوزی یا تکه دوزی هم می گویند. به طور کلی به هنر دوختن قطعات بزرگ و کوچک با رنگ های مختلف پارچه ها به رویه کرسی، سجاده، پشتی و غیره، طرحی چند تکه به وجود می آید که اصطلاحا به این کار چهل تکه دوزی می گویند. در صورتی که این تکه ها به شکل مربع، مستطیل یا مثلث هم اندازه باشد، چون به خاتم شباهت پیدا می کنند به خاتم دوزی هم مشهور است و اگر این تکه ها به شکل گل یا گلدان و منظره به هم دوخته شوند، به تکه دوزی معروف می گردد.

دواتگری : به هنری از صنایع دستی ایران که در طی آن اساتید دواتگر به کمک چکش کاری (روش سرد) ظروف مختلفی فلزی از جنس مس، نقره، برنج، طلا، ورشو و غیره می سازند، دواتگری می گویند. با توجه به اینکه دواتگران فقط با فلزات با ارزش کار می کنند به آنها نقره کار هم گفته می شود. قدمت این هنر به چندین هزار سال می رسد و اکنون در شهرهایی مثل اصفهان، اراک، تهران، شیراز و تبریز رواج دارد.

حکاکی روی فلز : به هنر ایجاد نقش و نگارهای سطحی و با عمق کم روی فلزاتی مثل طلا، نقره و مس، حکاکی روی فلز می گویند. حکاکی برخلاف قلمزنی، نقوش ایجاد شده عمقی نیستند و در نتیجه نیاز به قیرپاشی به پشت ظروف نیست. این هنر اکنون شهرهایی مثل زنجان، اصفهان، تهران و تبریز رواج دارد.

قلمزنی : قلمزنی یا قلم زنی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران و جهان با سابقه چندین هزار ساله است و به کندن طرح و نقوش مختلف بر روی ظروف فلزی از جنس طلا، نقره، مس و برنج و غیره گفته می شود که عمق این طرح و نقوش بیشتر از هنر حکاکی روی فلز است. این هنر صنایع دستی به سبک های مختلفی نظیر ریزه کاری، برجسته کاری، عکسی، منبت یا نیمه برجسته، مشبک و قلم گیری انجام می پذیرد. هم اکنون این هنر بسیار زیبا و اصیل ایرانی در شهرهای اصفهان، تبریز، اراک و شیراز رواج دارد.

مشبک فلز : هنر مشبک فلز یا مشبک کاری روی فلز یکی از قدیمی ترین هنرهای صنایع دستی ایران است که قدمت آن به دوران هخامنشیان در شهر نی ریز فارس بر می گردد. در این هنر، سطح ظروف و فلزات به شکل شبکه ای برش داده می شود. از این هنر در تزیین فلزات، بناهای مختلف، ابزارآلات جنگی، ساخت آباژور یا هر وسیله ای که برای روشنایی باشد استفاده می کنند.

ملیله کاری : یکی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران که قدمت طبق گفته برخی منابع به بیش از 3000 سال می رسد. در این هنر که در شهرهای اصفهان و زنجان مرغوب ترین نمونه های آن تولید می گردد، فلزات طلا، نقره و مس به مفتول نازک تبدیل شده و به شکل های مختلف تبدیل می گردند. نوع طرح و نقوش (اسلیمی و بته جقه) با یکدیگر متفاوت بوده و ظروف مختلف ملیله کاری شده برای تزیین و هدایای تبلیغاتی تولید می گردند.

کوفته گری : به هنر سنتی تزیین اشیا، ظروف و غیره از جنس فولاد با مفتول های طلا، برنج، مس و نقره می گویند که به بسته به جنس مفتول ها به دسته های طلاکوبی، نقره کوبی و مس کوبی تقسیم بندی می گردد. این هنر از دوران هخامنشیان تا به امروز رواج داشته و امروزه در شهرهایی مثل اصفهان، ری، مشهد و تهران انجام می شود.

ورشوسازی : ورشو نوعی آلیاژ فلزی و ترکیبی از مس، نیکل و روی می باشد که به نام های نقره نیکلی یا نقره آلمانی هم معروف است (ولی نقره در این آلیاژ نیست و صرفا به دلیل شباهت رنگ و درخشندگی ظاهری). این هنر در دوره صفویه شروع شد و به عنوان صنایع دستی سنتی و اصیل شهر بروجرد معروف شده و بروجرد را شهر جهانی ورشوسازی می دانند. از این هنر برای ساخت ظروفی مثل قابلمه، کاسه، گلاب پاش، سماور و غیره استفاده می کنند.

چلنگری : به هنر آهنگری سبک و محلی از صنایع دستی ایران، چلنگری گفته می شود. اساتید چلنگر به کمک این هنر شروع به ساخت اشیای کوچک و سبک مثل انبر، سیخ، زنجیر، سنبه، اسکنه، جوالدوز، میخ طویله و غیره می کردند.

زمود گری : یکی از پرکاربردترین صنایع دستی ایران که در آن آهنگران به تولید کلیه یراق آلات فلزی درب و پنجره ها می پرداختند. با توجه به اینکه زیبایی طراحی این یراق آلات بالا بوده، اساتید و زمودگران هنر و تخصصی هم در طراحی و نقاشی داشته اند.

قفل سازی : یکی از شیوه های فلز کاری که به کمک انواع قفل و آویز را می سازند و از زمان ساسانیان رواج داشته است. شکل قفل ها، حیوانی و انسانی بوده و در گذشته به شکل تصویری و هندسی یا قفل ثابت مثل کلون و یا قفل های فلزی مثل قفل های فلزی با کلید پیچی تقسیم بندی می شدند. برای ساخت قفل از آهن، مس، طلا، نقره، فولاد، برنج و سایر آلیاژها استفاده می کنند که گاهی اوقات با هنرهایی مثل قلمزنی، نقره کوبی و غیره ادغام می گردد. چالشتر که یکی از نقاط قدیمی چهار محال و بختیاری و از توابع شهرکرد محسوب می شود به عنوان مرکز قفل سازی ایران از دوران صفویه شناخته شده و صنایع دستی قفل سازی چالشتر بسیار معروف است.

ریخته گری : یکی از قدیمی ترین هنرهای صنایع دستی ایران است که با توجه ظروف فلزی پیدا شده در حسن لوی آذربایجان قدمت آن حداقل به 900 سال قبل از میلاد می رسد. در این روش فلزات و آلیاژهای آن ذوب شده و براساس شکل نهایی مورد نیاز در قالب های مخصوص می ریزند تا پس از سرد شدن، شکل نهایی را بگیرد. جنس کوره ها، روش های ریخته گری و امکان ساخت ظروف پیچیده به مرور زمان تکامل پیدا کرد به نحوی که امروزه اکثر ظروف فلزی که مشاهده می کنیم حاصل هنر صنایع دستی ریخته گری است.

زیورسازی : یکی دیگر از هنرهای صنایع دستی بسیار قدیمی در جهان، زیورسازی است. در هنر زیورسازی، اساتید از سنگ های قیمی فرآوری شده و آماده برای استفاده برای زینت بخشیدن به لباس، حلقه، انگشتر و غیره استفاده می کنند. قدمت این هنر به بیش از 6000 سال می رسد. در هر دوره بسته به اهداف مختلف، هنرمندان زیادی به سمت زیورسازی می رفتند به عنوان مثال کاربرد تزیینی، سنگ های قیمتی، ابزار ایمان و عقیده، نشان دهنده موقعیت اجتماعی از جمله این دلایل بوده است. بیشترین سنگ های زینتی و گران قیمت مورد استفاده در این هنر شامل طلا، نقره، پلاتین، تیتانیوم، استیل، پالادیوم و مس می باشد.

انگشتر سازی : انگشتر سازی یکی از قدیمی ترین شاخه های صنایع دستی قم در حوزه فلزکاری است که با کمک فلزاتی مثل طلا، نقره، مس و برنج انجام می شود. براساس باورهای دینی از 5 سنگ عقیق، دُر، یاقوت، فیروزه و حدید در این هنر استفاده می شود. علاوه بر قم در مشهد نیز چنین هنری رواج دارد اما انگشرسازی قم کاملا دستی است و به شکل ریخته گری انجام نمی شود به همین دلیل کیفیت بسیار بالایی دارد. از طرح های مختلف این هنر می توان به سه گل، لاله، دو گل، مشبک، مخراج کاری و غیره نام برد.

ضریح سازی : این نوع هنر در دسته صنایع دستی فلزکاری است که برای ساخت محفظه یا اتاقک های مکعب مستطیل شکلی که اطراف قبر را می پوشاند استفاده می گردد. تاریخ پیدایش این هنر دقیقا مشخص نیست ولی احتمالا مربوط به دوره صفویه است که از قدیم جزو صنایع دستی اصفهان بوده و برای تکریم بزرگان انجام می شده است. در گذشته از فلزاتی مثل نقره و مس به شکل مشبک استفاده می کردند ولی امروزه فلزات مختلفی استفاده می شوند.

علامت سازی یا عَلَم سازی : سابقه علم گردانی شاید به قبل از دوران صفویه برسد که به نشانه حضور یک قبیله برای جنگ انجام می شده است که در دوره صفویه به اوج خود می رسد. در دوره قاجار این هنر با شکل و نشانه های تازه و بیشتری ادامه پیدا کرد. نمونه های بسیار قدیمی صنایع دستی علامت سازی در موزه توپکاپی استانبول هستند که احتمالا مربوط به ترکمن های آق قویونلو و قرا قویونلو بوده است. امروزه علم سازی با جنبه های مذهبی ادامه پیدا کرده و به شکل علم چوبی، علم کردی و علم جریده ساخته می شوند.

چاقوسازی : چاقوسازی یکی از مهمترین صنایع دستی ایران است که چاقوهای ساخت زنجان در کنار شهر راین کرمان کیفیت بسیار بالایی دارند. شهر زنجان به عنوان یکی از مراکز صنایع دستی و پایگاه های اسلحه سازی مثل چاقو از دوره صفویه تا کنون شناخته شده است. به عقیده برخی کاوشگران، قدمت چاقوسازی زنجان به بیش از 6 هزار سال می رسد. انواع چاقوهایی که در هنر چاقوسازی ساخته می شوند شامل چاقوی کشاورزی، چاقوی سلاخی، چاقوی مرکب، چاقوی باغبانی، چاقوی مرکب و غیره هستند.

میناکاری : یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین صنایع دستی ایران را باید میناکاری دانست. میناکاری روی مس قدمتی بیش از 5 هزار سال دارد و از صنایع دستی اصفهان به شمار می رود. در ساخت ظروف میناکاری مختلف از رنگ های پودری نسوز مخصوص میناکاری استفاده می شود که در واقع اکسید فلزات هستند. ظروف میناکاری بیشتر جنبه تزیینی و هدایای تبلیغاتی دارند اما می توان در صورت استفاده و نگهداری صحیح، به شکل کاربردی و مصرفی نیز بکار برد. از انواع میناکاری به مینای خانه بندی، نقاشی، برجسته، مرصع و شکری اشاره می شود که امروزه میناکاری نقاشی به قوت و رونق قبلی خود باقیست.

کاشی کاری : کاشی کاری از قدیمی ترین صنایع دستی ایران به شمار می رود که نمونه های بسیار زیبا و قدیمی آن، کاشی های فیروزه ای و کتیبه های تاریخی مناره دوران سلجوقی است. این هنر از نام شهر کاشان که در اوایل دوران اسلامی تحت نام مرکز سفال سازی و کاشی سازی فعالیت داشته، گرفته شده است. قدمت اصلی این هنر به 2 هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد که با خشت و آجر لعاب دار به رنگ های مختلف و با نقوش حیوانات و شکارگاه، مصالحی برای زیباسازی و مستحکم سازی ایجاد می کردند. از انواع کاشی کاری می توان به هفت رنگ، معرق، زرین فام، مینایی، مَعقِلی، مشبک و مقرنس اشاره کرد.

خرمهره سازی : این هنر صنایع دستی که به سنگینه سازی هم معروف است به مهره های سرامیکی یا شیشه ای با بدنه ای از جنس ترکیبی سیلیس و چسب طبیعی می گویند. رایج ترین خرمهره ها در ایران به رنگ آبی فیروزه ای روشن هستند که از قدیم الایام در قم و شوشتر ساخته می شده اند. معمولا آویزهای خرمهره به شکل مذهبی، طرح طبیعی، حیوانات، گل ها و اشکال هندسی و نمادها هستند. خرمهره سوغات قم به حساب می آید و شبیه به مهره مار کاربرد مشابهی در دفع انرژی منفی و جذب انرژی مثبت دارد.

بدل چینی : بدل چینی یکی از هنرهای صنایع دستی است که چینی سازها به کمک سفال با گل سفید برای ساخت ظروف بدل چینی از آن استفاده می کنند. این سفال ها از سیلیس، بنتونیت، کالن و گل سرشور ساخته می شوند و با توجه به اینکه سنگ چخماق و کالن از معادن گناباد تهیه می شود، بهترین محصولات بدل چینی مربوط به این شهر است. در گذشته ها مصریان به کمک این هنر، طلسم و کاشی و مجسمه کوچک می ساختند.

شیشه گری : یکی از رشته های شاخص و تخصصی صنایع دستی ایران، شیشه گری است که به هنر فرم دادن به مواد مذاب از جنس سیلیکات قلیایی و مشابه آن گفته می شود. این هنر صنایع دستی به دو روش فوتی یا دمیدن در لوله مخصوص و پرسی انجام می پذیرد. گاهی اوقات نیز مراحلی مثل تراش، نقاشی پشت شیشه، نقاشی روی شیشه مینایی، آبگزکاری، مات کاری، تلفیق شیشه و فلز و خراش دادن انجام می شود تا شیشه ها را تزیین کنند. این هنر بسیار قدیمی حدودا سابقه ای 4000 ساله دارد که در ایران تقریبا از دوران هخامنشیان شروع شده است که براساس آثار پیدا شده در چغازنبیل، تپه مارلیک و حسنلو حدس می زنند. این هنر در شهرهای تهران و اصفهان برای تولید محصولات مصرفی انجام می شود و صادرات هم دارند و بدون رنگ و نقش هستند. در شهر قمصر کاشان برای فصل گلاب گیری تولید می شوند و جنبه کاربردی دارند و محدود به چند نمونه طرح و نقش است. در شیراز هم بیشتر به شکل پرسی است و در جهرم نیز شیشه گری برای ساخت ظروف مخصوص آبلیموگیری در تابستان انجام می شود.

پیکرتراشی : به هنر شکل دادن به اشیای چوبی در اندازه های مختلف و با تکنیک های خاص پیکرتراشی می گویند که در قالب تندیس، پیکره یا مجسمه ساخته می شوند. این هنر از دوران غارنشینی شروع شده و یونانیان با هدف ساخت مجسمه هایی برای پرستش و مصریان با هدف بازگرداندن روح متوفی به کالبدهای بی جان و ساخته شده دقیقا به همان شکل افراد، مشغول این هنر شدند. به این هنر صنایع دستی ایران، مجسمه سازی یا تندیسگری با چوب هم می گویند که نیاز به هنرمندانی خلاق با ذهنی پربار دارد. هم اکنون این هنر به سبک های رومانسک، گوتیگ، اروک، رنسانس والا، کوبیسم، فوتوریسم و غیره رواج دارد.

ارسی سازی : اُرُسی به پنجره های مشبک رنگی یا ساده ای که به شکل عمودی باز و بسته می شوند یا بالا و پایین می روند گفته می شود که در ایران از دوران صفویه رواج داشته است. نمونه های زیبا و کهن این هنر در خانه های باستانی و تاریخی اصفهان و کاشان و یزد قابل مشاهده است. نقش هایی که در این هنر صنایع دستی ایران به کار رفته شامل نقش های اصلی با شکل مشخص و نقش های مکمل بدون شکل مشخص هستند. از ویژگی های این هنر می توان به ساخت پنجره های ارسی اشاره کرد که علاوه بر ایجاد فضایی با نورگیری مناسب در زیبایی ساختمان و حفظ حریم خصوصی تأثیر بسیار زیادی داشته است.

چیق بافی (چیغ بافی) : چیق به وسایل یا محصولات ساخته شده از نی می گویند که برای خانه های عشایر و سیاه چادرها استفاده می کنند. خانه عشایر که به آن آلاچیق می گویند از همین اسم گرفته شده و «آلا» به معنای سقف است و چیق به معنای دیواره آن می باشد. در زبان محلی به این هنر صنایع دستی، چیت یا چیخ بافی هم می گویند که برخلاف حصیر، نقوش سنتی متنوعی برای آن به کار می برند. قدمت آن مصادف با شروع چادرنشینی است. نقوش آن بیشتر انتزاعی هسند مثل آهو، شکار عقاب، ستاره ها، کبک، غاز و خروس. این هنر هم اکنون در بین عشایر قومیت های مختلف از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است و بهترین نمونه های آن ساخته می شود.

خاتم کاری : یکی از مهمترین و ارزشمندترین هنرهای صنایع دستی ایران، خاتم کاری است که سابقه بسیار طولانی دارد اما تاریخ پیدایش دقیق آن هنوز معلوم نیست. خاتم کاری هنر کنار هم چیدن چند ضلعی های منتظم با اضلاع گوناگون و مواد اولیه مختلف است. از ویژگی های مرغوب خاتم کاری می توان با صاف و صیقلی بودن سطح کار، تغییر رنگ ندادن در شرایط مختلف، مشخص نبودن بتونه کاری ها، قرینه بودن تمامی اجزا و بخش ها، ریز بودن نقوش و مثلث ها و روکش دادن ماهرانه محصولات اشاره کرد. در حال حاضر اصالت این هنر به شهر شیراز باز می گردد.

سوخته کاری روی چوب : این هنر با اسامی مختلفی مثل نقاشی چوب سوز، سوخته گری و سوخت نگاری هم شناخته می شود. در این هنر صنایع دستی ایران، هنرمندان به کمک مفتول های فلزی داغ بر روی چوب، اشکال و طرح های مختلفی می سازند که امروزه بیشتر با کمک هویه انجام می شود. این هنر هزاران سال و یا شاید از زمان کشف آتش انجام می شده که کهن ترین نمونه آن در شهر سوخته زابل پیدا شده که یک شانه چوبی است. چوب افرا محبوب ترین نوع چوب برای این هنر زیباست. در این هنر براساس درجه حرارت هویه و رنگ های طلایی و قهوه ای، آثار هنری بسیار زیبایی خلق می کنند.

قواره بری : این هنر صنایع دستی ایران تعاریف مختلفی دارد. در برخی تعاریف، بکارگیری نقوش اسلیمی در ساخت در و پنجره که اطراف شیشه های رنگی را در بر می گیرد، قواره بری یا اسلیم سازی نام دارد. در برخی تعاریف به نقوش دایره ای و منحنی زیباساز درب و ارسی می گویند که در بین آنها شیشه های رنگی کار می شود. طرح های محبوب این هنر، اسلیمی، حیوانی، گلدانی و بته جقه است. از نمونه های آن را می توان در کاخ گلستان، عمارت مسعودیه، چهل ستون قزوین و خانه های تاریخی کاشان مشاهده کرد.

کنده کاری روی چوب : کنده کاری چوب به هنر زیباسازی چوب با طرح و نقوش کم عمق گفته می شود که نیازمند ذوق و قریحه هنری و ظرافت کاری بالایی است. این هنر به عقیده بسیاری از افراد، بعد از خراطی، کهن ترین هنر صنایع دستی ایران روی چوب است. این هنر در روستاهای استان مازندران بسیار رواج دارد. چوب هایی که برای این کار استفاده می کنند بیشتر چوب ملج یا ملچ، راش، افرا، شمشاد و چوب های محلی است. برخی محصولات هنر کنده کاری روی چوب، قاشق، عصا، قنددان، مجسمه حیوانات و چهره افراد است.

گره چینی : گره چینی به هنر کنار هم قرار دادن شکل های هندسی چوبی به شکل منظم، هماهنگ و قرینه گفته می شود که در بین آنها شیشه های رنگی هم قرار می دهند. این هنر احتمالا از دوران هخامنشی شروع شده و بهترین نمونه های آن در چهلستون، هشت بهشت و خانه های تاریخی کاشان یافت می شود. این هنر به دلیل زیبایی و ظرافت بسیار زیاد امروزه در خانه ها نیز برای ساخت بخش های مختلف استفاده می شود و مورد تحسین معماران و طراحان داخلی است.

مشبک کاری چوب : هنر مشبک کاری به هنر چشمه چشمه سازی، سوراخ کاری یا شبکه کاری متریال های مختلف می گویند که در زیباسازی آنها تأثیر بسیار زیادی دارد. مشبک کاری چوب یکی از انواع آنهاست چرا که بر روی سنگ، فلزات مثل مس و چرم نیز انجام می شود. قدمت این هنر بسیار زیاد است. این هنر صنایع دستی ایران به دو شکل یکپارچه و کامل و، منفصل یا جدا از هم انجام می پذیرد. بهترین چوب هایی که برای هنر مشبک کاری چوب مناسب هستند، چوب درخت ساج، چنار و گردو است. از این هنر برای زیباسازی مقبره های متبرکه، وسایل زینتی، تابلوها، لوسترها و غیره استفاده می کنند.

معرق چوب : معرق به معنای رگه و تکه یا وصله است و هر چیزی که رگه مانند باشد را معرق می گویند. پس معرق چوب یا معرق کاری روی چوب به هنر ساخت طرح و نقوش مختلف با کمک تکه های چوب می گویند. این هنر از اواخر دوره ایلخانیان و بعد از تیموریان شکل گرفت و با الهام از هنر کاشی معرق پدید آمد. این هنر با منبت کاری متفاوت است و نباید اشتباه گرفته شوند. در این هنر از 72 مدل چوب مثل شمشاد، نارنج، گردو، کاج، عناب و غیره استفاده می کنند. این هنر در بیشتر شهرهای ایران مثل تبریز، یزد، اصفهان و کاشان رواج دارد. قدیمی ترین نمونه در دسترس آن، مربوط به سال 1313 هجری شمسی است که با مغار انجام شده است.

معرق منبت یا منبت معرق : این هنر ترکیبی از هنر معرق و منبت کاری است که برای تزیین ستون، درب و تابلوهای تزیینی به کمک طرح های مختلف اسلیمی، ختایی، گل و مرغ و مینیاتور استفاده می شود. چوب های بسیار مناسب برای این دسته از صنایع دستی ایران شامل گردو، راش، افرا، ممرز، توسکا و توت و پسته هستند.

نازک کاری : به هنر ساخت وسایل تزیینی و بسیار زیبای چوبی با چوب های خوش نقش و نگار، نازک کاری می گویند. سطح چوب با طرح مورد نظر روکش می شود تا محصولات مدنظر تولید شوند. این هنر در سال 1389 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده که جایگاه بزرگ آن را نشان می دهد. در این هنر صنایع دستی ایران از ترکیب چوب های روشن و سفید گلابی وحشی و امرود با تیرگی گره های گردو استفاده می کنند. این هنر هم اکنون در شهرهای سنندج و رشت رواج دارد و امروزه در اکثر مواقع برای ساخت تخته نرد از آن استفاده می نمایند. این در حالیست که در گذشته برای ساخت رحل قرآن، عصای دستی، قاشق، کاسه، میز کار و جعبه جواهر استفاده می شد.

نقاشی روی چوب : به هنر نقاشی کردن طرح و نقوش انتزاعی و یا رئالیسم بر روی چوب، نقاشی روی چوب می گویند که ایده این طرح و نقوش از سلیقه، اتفاقات مهم تاریخی، طبیعت و فرهنگ، گیاهان، آسمان و محل سکونت گرفته می شده است. با توجه به اینکه روی چوب به روش پاپیه ماشه نقاشی می شده و با ماده جلا دهنده روی آن را می پوشاندند، به هنر نقاشی لاکی هم معروف است. قدیمی ترین نمونه این هنر در آرامگاه تومول در افیون ترکیه با قدمت 2400 سال نگهداری می شود که سربازان هخامنشی و قدرت آنها را نشان می دهد. این هنر صنایع دستی ایران بعدها در دوره زندیه و قاجاریه به اوج خود رسید.

خولک بافی : این هنر از صنایع دستی ایران را شاید با نام خولک بافی نشنیده باشید اما قطعا اسم حصیربافی را شنیده اید که اسم دیگر این هنر است. سیس بافی، خلک بافی یا خولک (در گویش سیستانی) و تگرد بافی (در گویش بلوچستانی) اسامی دیگر این هنر بسیار زیباست که اگر تفاوت های جزئی دارند ولی به یک اسم می شناسند. خولک از ساقه نی و تگرد از داز یا همان برگ درخت خرمای وحشی به دست می آید. از جمله محصولات تگرد بافی می توان به سایه بان، توتن، پرده، صندل، کچو یا خورجین، زیرانداز، کپات یا سبد کوچک و غیره اشاره کرد. مهمترین شهرهای تولید کننده این هنر در سیستان و بلوچستان، زابل، سرباز و حاشیه کوه خواجه و همچنین سراوان می باشند.

توتن بافی : توتن اسم نوعی قایق در روستاها و مناطق اطراف تالاب هامون و اطراف کوه خواجه سیستان است که به مدت صدها سال توسط مردمان این خطه ساخته می شود و به این هنر صنایع دستی ایران، توتن بافی می گویند. توتن از نی های نیزار دریاچه هامون ساخته می شود که یک نوع گیاه خودرو است. از توتن برای حمل و نقل، تفریح و حتی مسابقات محلی استفاده می کنند.

سنگ تراشی : سنگ تراشی یا حجاری به برش دادن، تراشیدن، خراش دادن و شکل دادن به سنگ برای ساخت اشیا و ظروف مختلف، می گویند. سنگ ها چون درجه سختی و مقاومت بالایی دارند به همین دلیل در صنایع دستی همیشه مورد توجه بوده اند. تاریخچه این هنر به بیش از 4500 سال قبل از میلاد مسیح می رسد که در آن زمان از سنگ های سبز ناحیه کرمان در مشهد استفاده می کردند. این هنر در اوایل برای ساخت ابزارآلات جنگی و وسایل کشاورزی استفاده می شد. بعد از آن از سنگ های نسوز و مرمر برای ساخت ظروف و قسمت های تزیینی بناها استفاده می کردند.

هرکاره تراشی : یکی از صنایع دستی ایران که اصالت آن به شهر مشهد باز می گردد و در دسته سنگ تراشی است، هرکاره تراشی نام دارد که در آن ظروف مختلف مثل دیزی و دیگچه از جنس سنگ می سازند. در این هنر از سنگ های سرپانتین استفاده می شود که از کوه های اطراف مشهد تأمین می شود. قدمت این هنر به قرن 14 می رسد و هنوز هم رواج دارد.

خراطی سنگ : به هنر تراشیدن سنگ به کمک چرخ خراطی برای ساخت اشیایی که از لحاظ حجمی متقارن و مدور هستند، خراطی سنگ می گویند. از جمله ظروفی که با این نوع صنایع دستی ایران تولید می شود می توان به دیگ، هاون، قاب عکس، قندان، گلدان، قدح، دیگچه و غیره اشاره کرد. قدمت این هنر به چند صد سال می رسد و یکی از قدیمی ترین هنرهای دستی مردمان ایران زمین است.

معرق کاری سنگ : هنر معرق سنگ یا معرق کاری سنگ از تکنیک های بسیار جالبی است که در آن تکه های مختلف سنگ های لایه شده رنگی را با ابزارهای مختلف برش داده و به یکدیگر می چسبانند. شیوه چسباندن سنگ ها براساس نقوش انتخابی است که اکثرا از نوع ختایی، هندسی و اسلیمی است. کاربرد این هنر برای تزیین نمای داخلی و خارجی و کف بناهای مختلف بوده و حتی از تسمه برنجی و نوار سنگی پهن به منظور ایجاد قاب به دور نقوش استفاده می کنند. نزدیک ترین دوره پیدایش این هنر تا کنون، دوره نادر شاه افشار تخمین زده شده است. در این هنر بیشتر از سنگ های تراورتن، گرانیت، مرمریت یا سنگ های مصنوعی بسیار با دوام استفاده می کنند. هنر معرق سنگ در استان های خراسان، اصفهان و تهران رواج دارد.

مشبک سنگ : همانطور که از نام این هنر مشخص است، به هنر برش سنگ های مختلف به شکل شبکه ای و سپس صیقل دادن سطحی و نقش اندازی آنها، مشبک سنگ می گویند. این هنر باعث زیبایی هر چه بیشتر ساختمان شده و کمک به تهویه و نورگیری بیشتر می کند. از نمونه های بر جای مانده از این هنر زیبای صنایع دستی ایران می توان به پنجره های امامزاده اباذر، موزه هنر و پایداری خانه میریانزاده و راه پله سنگی آن اشاره کرد. سنگ های رایج مورد استفاده نیز مرمر، کوارتز صورتی، گرانیت و غیره هستند. هنر مشبک سنگ به دو روش طرح یکپارچه و طرح منفصل اجرا می شود و اکثر نقوش آن هندسی و اسلیمی هستند.

حکاکی روی سنگ : حکاکی روی سنگ یا قلمزنی روی سنگ یکی دیگر از صنایع دستی ایران به شمار می رود که در آن به کمک قلم های مخصوص که گاها دست ساز هستند، اقدام به حکاکی و قلمزنی می کنند. هدف از این کار تولید اشیای زینتی یا تزیینی است. قدمت این هنر به قبل از اختراع خط می رسد که مردمان با حکاکی روی سنگ با هم ارتباط برقرار می کردند. بیشترین سنگ های مورد استفاده، سنگ مرمر و لاوز یا لاپیس است. نقوش حکاکی شده بیشتر اسلیمی و ختایی هستند و حتی گاهی اوقات نستعلیق یا نسخ هم دیده می شوند که بیشتر بر روی سنگ قبرها کار می شده است. امروزه این هنر در قم و مشهد به شکل ویژه رواج دارد.

مرصع کاری : مرصع به معنای هر چیزی است که با جواهر تزیین شده باشد پس مرصع کاری به هنر تزیین ظروف، زیورآلات و اشیای مختلف تزیینی با جواهرات قیمتی و نیمه قیمتی می گویند. اسامی دیگر این هنر صنایع دستی ایران، مخراج کاری، جواهر نگاری یا نگین کاری است. تاریخ این هنر به دوران هخامنشیان می رسد. معمولا در این هنر از سنگ هایی مثل عقیق، الماس، زمرد، یاقوت، یشم و فیروزه استفاده می کنند. مرصع کاری به یکی از 4 روش چنگی، ریلی، قلم خور و یا کاسه ای که سبک کاسه ای خود به 5 روش تقسیم می گردد برای گذاشتن جواهرات انجام می شود.

فیروزه کوبی : فیروزه کوبی یا فیروزه نشانی به هنر گذاشتن سنگ های فیروزه بر روی ظروف مسی گفته می شود که از نیشابور مشهد شروع گردید و در حدود 70 سال پیش به اصفهان منتقل شد و رونق گرفت. این هنر صنایع دستی ایران که چندان قدمت طولانی ندارد بسیار محبوب و پرفروش است که بیشتر به خاطر زیبایی ظاهری و خواص سنگ فیروزه بر روی سلامتی است. ظروف فیروزه کوبی جنبه تزیینی و کاربردی داشته و مرغوب ترین نوع سنگ فیروزه مربوط به معدن سنگ فیروزه نیشابور می باشد. امروزه هدایای تبلیغاتی فیروزه کوبی نیز تولید شده که در انواع مختلف به فروش می رسند.

تشعیر : تشعیر را در دسته تذهیب و نگارگری قرار می دهند که در گذشته برای تزیین نمودن حاشیه کتب، نسخ خطی و مرقعات استفاده می شده است. امروزه از این هنر برای زیباسازی پرده ها، قلم زنی، فضای مجلس سازی ها، خطاطی و پرده نقاشی هم استفاده می گردد. به دلیل اینکه ظرافت نقوش و طرح ها شبیه به تار مو می باشد از واژه شَعر به معنای مو استفاده کرده اند. این هنر از اواخر قرن 9 و اوایل قرن 10 رواج پیدا کرد. تشعیر در دو دسته کلی تشعیر گیاهی (گل و بوته یا گل و مرغ) و وحوش (دو نوع گرفت و گیر و نخجیری) انجام می شود. البته مدل های تشعیر روغنی، زرین، سپید قلم و نقش طراز هم هستند ولی چندان رواج ندارند. امروزه هنر تشعیر بر روی ظروف مسی هم پیاده سازی می شود.

قلمکاری : به هنر ایجاد طرح و نقوش بر روی پارچه، قلمکاری گفته می شود که از دوره صفویه برای تزیین لباس پادشاهان استفاده می شد. امروزه بیشتر برای تولید سفره و رومیزی قلمکار از این هنر استفاده می شود و جنس پارچه ها نیز عمدتا پنبه و کتان و کرباس است. این هنر که از صنایع دستی اصفهان به شمار می رود در گذشته با رنگ های طبیعی انجام می شد ولی امروزه عمدتا از رنگ های شیمیایی است. نقوشی که در این هنر استفاده می گردد، مناظر طبیعی، گل و بوته اسلیمی، شکارگاه، مینیاتور ، ابنیه و آثار تاریخی، نوازندگان و غیره هستند.

پوستین دوزی : این هنر صنایع دستی ایران اشاره به تولید لباس هایی دارد که از پوست جانوران تهیه می شده است که بیش از 500 هزار سال قبل از میلاد مسیح انجام گرفته و هنوز هم تا حدی رواج دارد. معمولا از پوست بز، گوسفند، برغاله و گوساله پوستین درست می کنند ولی مرغوب ترین آن مربوط به پوست بره یا شیرمست سه ماهه است. پوستین دوزی از هنرهای اصیل مناطق شاندیز، دوین، قوچان، مشهد و درگز می باشد.

نمد مالی : این هنر صنایع دستی ایران تنها نمونه ای است که در آن زیراندازها و به طور کلی محصولات آن حاصل کار بافتن نیستند و فقط باید مالیدن به کمک آب داغ و زور بازو تولید می شوند. مرغوب ترین پشمی که برای نمدمالی استفاده می کنند، پشم بهاره گوسفند است که الیاف بلندی دارد. از نمد برای تولید کلاه، زیرانداز، خیمه و لباس استفاده می شده و هم اکنون در مناطقی مثل سبزوار، لرستان، خراسان رضوی، سمنان، گنبد کاووس، شهرستان اقلید و روستاهای مازندران و غیره رواج دارد.

بامبوبافی : یکی از صنایع دستی اصیل منطقه گیلان است که از نی خیزران یا نی هندی یا همان بامبو کمک گرفته می شود. قدمت این هنر در ایران تقریبا به 100 سال می رسد. بامبو در مناطقی که رطوبت، حرارت و کیفیت خاک بالایی داشته باشد به خوبی رشد می کند. طرح هایی که در تولید محصولات بامبو استفاده می شوند، طرح های مروار، خورشیدی و ستاره ای هستند.

کپو بافی : کپو در گویش خوزستانی و شهرستان دزفول به معنای حصیر است و اشاره به نوعی حصیربافی شاخص این منطقه دارد. کپوبافی از صنایع دستی ایران است که از هزاران سال پیش تاکنون از برگ تازه درخت خرما و گیاه کِرتَک، کپو بافته می شود. کپوبافی از لحاظ مواد به کار رفته در آن به 3 نوع تمام پیش، تمام کاموا و ترکیبی از پیش و کاموا تقسیم بندی می کنند. از این هنر برای تولید محصولاتی مثل سبد، بشقاب، گلدان، زیرنانی، جای قاشق و چنگال، کلاه بچه گانه، جامدادی و غیره استفاده می کنند.

ترکه بافی : به بافته های چوبی که از الیاف ساقه و شاخه گیاهان و درختان به وجود می آید ترکه می گویند که بسته به نوع درخت اسامی مختلفی به خود می گیرد. به عنوان مثال اگر ترکه ها از درخت بید مرواری درست شوند به مروار بافی معروف می شود که در گیلان رواج دارد. یا به عنوان مثال در مشهد از درخت ارغوان که در نزدیکی طرقبه بسیار زیاد است، ترکه می سازند و در نتیجه به ارغوان بافی شهرت دارد. در شوش خراسان از درخت بید استفاده می شود و ترکه بافی نام دارد و بیشتر در فصول پاییز و زمستان انجام می شود. در روستاهای مراغ از ساقه گیاهان موسن یا چم استفاده می کنند به چم بافی شهرت دارد. از ترکه بافی برای ساخت محصولات سبد مانند یا هر چیزی که به کمک وسایلی را حمل یا در آن نگهداری کنند، استفاده می شود.

حکاکی روی چرم : یکی از هنرهای صنایع دستی ایران که برای تزیین سازی جلد کتاب استفاده می شده و چرم های با رنگ تیره بیشتر مورد استفاده بوده اند. از قالب های داغ فلزی برای منتقل کردن نقوش مدنظر استفاده می کنند. این هنر بسیار پیچیده بوده و در انجام آن مجموعه ای از هنرهای تذهیب، منبت چرم، مشبک چرم، معرق چرم، نگارگری و خوشنویسی کاربرد دارند. این هنر از قرن 4 هجری شروع شده و به عنوان یک هنر باستانی می شناسند. حکاکی روی چرم در تولید کیف، غلاف اسلحه، تسمه، کمربند، زین اسب و جلد کتاب و نگهداری زیورآلات و پابند استفاده می شده است.

سَراجی یا چرم سازی : سَرج به معنای زین است و سَرّاجی به کسی که زین می سازد می گوید که در این هنر از چرم مرغوب دباغی شده استفاده می کرده اند. امروزه به خاطر اینکه طبق این روش محصولات مختلف چرمی مثل چمدان، جلد عینک، کمربند، یراق آلات اسب و غیره تولید می شوند به سراجی یا چرم سازی معروف شده است. این هنر در خراسان، تهران، همدان و اردبیل رواج دارد. این هنر صنایع دستی ایران به عنوان هنر اصیل کرمانشاه به ثبت ملی نیز رسیده است هر چند در سنندج و سقز هم رایج است.

معرق چرم : این هنر که به چرم موزاییکی هم معروف است به تزیین تکه های مختلفی از چرم با ضخامت یکسان گفته می شود که طبق الگو و طرح های خاصی کنار یکدیگر قرار می گیرند. از این هنر برای تزیین تابلو، اکسسوری های مختلف، جعبه های گوناگون، مبلمان و دیوارها استفاده می کنند.
3) اُیی بافی: اُیی بافی یا اویی بافی یا دو لایه بافی به هنر بافت پارچه های سنتی ایران گفته می شود که اصالت آن به ایل قشقایی استان فارس بر می گردد که شاید بیش از 200 سال قدمت داشته باشد. اویی از الیاف پشم الوان به شکل دو لایه و دو رو بافته می شود. طرح های مورد استفاده بیشتر به صورت اشکال هندسی، انتزاعی، حیوانی و گیاهی هستند.

گچمه بافی : به هنر ترکیبی بافت گلیم و قالی گچمه بافی می گویند که از هنرهای اصیل صنایع دستی ایران در کهگلیویه و بویراحمد است. گچمه محصولی با زمینه گلیم و گل های قالیچه است و پود در بافت آن وجود ندارد. کاربرد گچمه به عنوان زیرانداز و تزیین خانه است. مدل گل برجسته آن بسیار معروف است و ارزش بالایی دارد.

اجاق قَراقی بافی : از هنرهای دستی و اصیل عشایر مغان منطقه اردبیل است که در آن یک نوع بافته دستی پشمی به نام اجاق قراقی تولید می شود. کاربرد آن حفاظت از فرش یا زیرانداز اصلی خانه در مقابل جرقه های آتش هیزم اجاق یا همان قُرُق اجاق است. نقوش آن هندسی و ذهنی است و در ظاهر شبیه به جاجیم است. شکل اصلی آن حالت نعلی است ولی امروزه به فرم مستطیلی هم بافته می شود.

خورجین بافی : خورجین ها بافته های کیسه ای شکلی هستند که از دو جوال تشکیل شده اند و نصف دهانه هر دو به یکدیگر دوخته می شود. کاربرد آن برای حمل اشیای مختلف است و در بین عشایر بخشی از جهیزیه عروس است و بیشتر موقع کوچ عشایر استفاده می گردد. این هنر از صنایع دستی اصیل اردبیل به شمار می رود. جنس خورجین از پشم رنگی، نخ پنبه ای و بعضی اوقات از موی بز است. خورجین ها به دو دسته یک لت که بر روی شانه می افتند مشابه با کیف و دو لت مثل خورجین موتور تقسیم بندی می شود.

گرگور بافی : گرگور بافی یکی از صنایع دستی ایران و خاص منطقه هرمزگان است که از سیم های مفتولی به هم تابیده شده درست می شود و برای صیادی استفاده می گردد. گرگور که در زبان محلی هرمزگانی ها به کلگر معروف است دارای درب یک طرفه برای ورود به قفس است. در قدیم از ترکه های خرما و چوب درخت گز، گرگور درست می کردند که امروزه با مفتول های فلزی نازک می سازند. بد نیست بدانید که گرگور به 4 دسته باطنه ای یا دو بغلی، طعمه ای، عمانی و دو کیسه ای تقسیم می شود.

پخل بافی : پَخَل بافی به نوعی از سبد بافی رایج در خراسان می گویند که از ساقه گندم می باشد. برخی اوقات برای تزیین سبدها از کامواهای رنگی استفاده می کنند یا لبه آنها را به حالت زیگزاگی می بافند. در شهر بیرجند خراسان از شاخه های نازک درخت بیدمشک یا چوب سرخ بید که هنوز گل و میوه نداده استفاده می کنند که در زبان محلی به سفترک یا سفتوک معروف است.

رنگرزی یا صبّاغی : یکی از صنایع دستی ایران که در آن ماده رنگزا در درجه حرارت خاصی قرار می گیرد و در طی بازه زمانی مشخص، الیاف یا محصولات بافتنی درون آن قرار داده می شوند تا رنگ بگیرند. ماده رنگزا ممکن است مواد طبیعی یا مصنوعی باشد. رنگرزی سنتی با ظرف هایی به نام پاتیل، دماسنج و ظروف شیشه ای، زاج و مواد قلیایی مثل آمونیاک و آب انجام می شود. امروزه این روند صنعتی شده و با دستگاه های مدرن و خودکار انجام می شود. قدمت این هنر بسیار مهم در ایران به 400 سال قبل از میلاد در شهر سارد، دوران هخامنشیان می رسد. رنگرزی روی چوب، کاغذ، ابریشم و پنبه انجام می پذیرد.

Definition of Handicrafts

Making handicrafts and using them as a symbol of a specific culture was started from many years ago. However, these days technology has changed the meaning of everything and this change has affected the handicrafts. All handicrafts have a universal definition with some common features which show similarities among people of different regions.

Definition of Handicrafts

From early years of life, human tried to make different things to help them live, defend and hunt. Then, making pottery dishes was popular to help them eat. Later, by more focus on agriculture and animals, human could find metals to develop companies to fulfill their needs in construction. After passing all these long years, more attention was paid to culture and art to make different things by hand and use them as a way to earn money. All in all, in 1800 with Industrial Revolution in European countries, the word “handicrafts” emerged. Britannica Encyclopedia defines handicraft as an industry which needs hands to make all or some parts of a product and is based on the culture, attitude and art of people in each region by a focus on their strong inherit. The main difference of handicrafts with other products is the art and creativity of the producer to make new designs.

Features of Handicrafts

Handicrafts in different cities and cultures are different but generally all of them have some common features:
• Handicrafts are made based on the common materials in a region. For example, Moaragh (marquetry) uses wood which is very accessible in Iran; so this art has been popular in different parts of Iran.
• Handicrafts are made by hand. It does not mean that you are not allowed to use machines to make handicraft; but when half of the process of making a product is done by hand, it is considered as a handicraft.
• Handicrafts are dependent on creative thinking of human in different stages. The whole process of making handicrafts needs innovation of human to have a difference with previous designs.

Buying Handicrafts

When you look at handicrafts, you can understand a lot of things about culture of people in different places. Their enthusiasm and skill to make something special by using some accessible materials in their living area distinguishes different tribes from each other. Nowadays, by the advent of technology, it is very easy to buy and see different types of handicrafts from all over the world. Also, BazareMina online Market tries to provide an opportunity for all people to order every type of handicrafts of Iran, especially Isfahan with the best quality.