رنگرزی در ایران و هنر آشنایی با رنگ ها

رنگرزی چیست؟

رنگرزی در ایران از هنرهای پر کاربرد برای بسیاری از صنایع بشمار می رود. هنر رنگرزی در اکثر مشاغل صنعتی و صنایع دستی مانند فرش,چرم دورزی,گلیم بافی,پوشاک و … مورد استفاده است.تاریخچه رنگرزی در ایران پیشینه طولانی دارد و به پیدایش تمدن در این سرزمین بر می گردد.

البته تکنولوژی و روش های انجام کار متحول شده , ولی نوع فعالیت به همان روال سابق می باشد.عموم مردم رنگرزی را با رنگرزی لباس و یا رنگرزی برای تولید مواد اولیه فرش و قالی می شناسند، ولی هنر رنگرزی در بسیاری زمینه ها کاربرد مستقیم و غیر مستقیم دارد.

آموزش رنگرزی را می توان در کارگاه ها بصورت عملی دید البته هم کلاس های آموزش و هم مطالب آنلاین در این زمینه موجود می باشند. اگر می خواهید بدانید رنگرزی چیست ، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

تماس با واحد فروش: ۰۹۰۱۹۲۷۷۵۱۲

رنگرزی در ایران

هنر رنگرزی در ایران و استفاده از آن

آشنایی با رنگرزی سنتی و صنعتی به هنرمندان و صنعتگران کمک می کند تا بهترین انتخاب را داشته باشند.تاریخچه رنگرزی در ایران طولانی بوده و امروزه این صنعت بصورت مدرن تر انجام می گردد.پیشینه رنگرزی در ایران به صنعتگران کمک می کند تا از تجربیات اساتید گذشته بهره ببرند.

رنگرزی سنتی پارچه, رنگ های میناکاری, رنگرزی برای فرش, رنگ های مورد استفاده در صنعت پوشاک و … خرید رنگ میناکاری و دیگر رنگ های مخصوص شاخه های صنایع دستی براحتی در دسترس عموم قرار دارد.

رنگرزی چیست؟
رنگرزی در ایران هم یک هنر است و هم یک صنعت به شمار می رود. رنگرزی، پیشینه تاریخی غنی و ارزشمندی دارد. این صنعت به فرایندی اشاره دارد که الیاف و رشته های پشم یا الیاف مصنوعی به واسطه مواد شیمیایی و رنگدانه ها رنگ آمیزی می شوند.

صنایع دستی ارزشمند ایرانی با رنگ های شاد رابطه ایی نزدیک دارد، از این رو می توان دست سازهای ایرانی را از زیباتری محصولات هنری برشمرد.رنگرزی کمک می کند که محصولات صنعت نساجی، طرح و رنگ متفاوتی داشته باشند

و در نتیجه در راستای رضایتمندی مشتریان، این محصولات به فروش می‌رسد.موارد مختلفی در صنعت رنگرزی دخالت دارند. نکات ریز و درشتی وجود دارد که هم این صنعت را تحت تأثیر قرار می دهد و هم تاثیرات جانبی بر محیط زیست دارد.

در صنعت رنگرزی با مواد شیمیایی رنگدانه ها یا مواد رنگزا، تجهیزات و ماشین آلات مخصوص رنگرزی و برخی عوامل افزودنی با ساختار شیمیایی سر و کار داریم. رنگرزی در حقیقت، یک حرفه است که در برخی از شهرهای ایران به صورت نسل به نسل منتقل شده است.

شاید بزرگترین کارگاه های رنگرزی در ایران در شهرهای مختلف متعلق به چند دهه قبل باشند؛ چیزی که از نیاکان به ارث رسیده است.با توجه به این موارد تصمیم داریم نگاهی به صنعت رنگرزی در ایران داشته باشیم و اهمیت آن را در صنعت نساجی نیز بررسی کنیم.

تاریخچه رنگرزی

برای بررسی تاریخچه رنگرزی در ایران لازم است ابتدا نگاهی به تاریخچه این صنعت در جهان داشته باشیم. اکتشافات باستان‌ شناسی و یافته هایی که از آثار رنگرزی و صنعت نساجی به دست آمده نشان می‌دهند

تاریخچه این حرفه به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد باز می‌گردد. این پیشینه تاریخی در کشور چین ثبت شده است و برخی از یافته ها نیز قدمت آن را به آیین هندو نسبت داده‌اند.

رنگرزی در ایران

هندوها در حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد، رشته های ابریشمی و پارچه های خود را رنگ آمیزی می کرده‌اند. به این ترتیب آن‌ها دریافتند که می‌توانند پارچه‌های رنگارنگ و جذاب را تولید کنند و از آن به عنوان یک کالای تجاری بهره بگیرند.

به همین ترتیب، تولیدات هندوها و چینی ‌ها به تدریج توسعه یافته و باعث شد رنگرزی در ایران ظاهر شود. پس از ظهور رنگرزی در کشور ایران، سال ها طول کشید که این صنعت به مصر راه پیدا کند.قدمت استفاده از صنعت رنگرزی در سرزمین مصر به حدود ۱۴۵۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد.

در تاریخچه رنگرزی این گونه آمده است که در اواسط قرن نوزدهم، تا زمانی که مواد رنگزای مصنوعی هنوز تولید نشده بود، مردم از گیاهان و مواد رنگزای طبیعی استفاده می کردند و برای رنگ آمیزی الیاف به کار می‌ رفت. به طور مثال، ریشه گیاه روناس در قرون وسطی برای رنگرزی استفاده می‌شده است.

صنعت رنگرزی در اروپا در قرن هجدهم، نوزدهم و بیستم بسیار متحول شد. برخی به کشت گیاهانی مشغول شدند که می توانستند از آنها مواد رنگزا استخراج کنند. از آن زمان به بعد، صنعت رنگرزی با تولید مواد مصنوعی رنگ زا متحول شد.

اگر بخواهیم در مورد تاریخچه رنگرزی در ایران به طور اختصاصی صحبت کنیم از حوصله این بحث خارج است، اما یافته هایی که از مطالعات تاریخی و باستان شناسی به دست آمده نشان می دهند

بافت قالی رنگارنگ، به جا مانده از دوران هخامنشی، به حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد. این نشان می دهد که برای بافت قالی از الیاف رنگرزی شده، استفاده شده است.

سابقه رنگرزی به دوران ساسانیان هم مربوط می شود. از آن به بعد در دوران حکومت های مختلف در ایران، این صنعت نسل به نسل منتقل شد.هم اکنون بهترین کارگاه های رنگرزی در ایران در شهرهای یزد، کاشان و اصفهان قرار دارد.

از مواد رنگزای طبیعی و مصنوعی برای این صنعت بسیار استفاده می شود. هر کدام از رنگ ها یک منبع مجزا دارند. اهمیت رنگرزی به اندازه ای است که این صنعت در بسیاری از موزه های معروف دنیا در قالب آثار تاریخی ارزشمند به نمایش گذاشته شده است.

هنر رنگرزی

در صنعت رنگرزی در ایران، الیاف مختلف برای رنگ آمیزی در نظر گرفته می شود. این الیاف شامل پنبه، پارچه و انواع نخ است. از آن جایی که صنعت نساجی و تولید نخ، بسیار متحول گشته، برخی از الیاف مصنوعی که از مواد مصنوعی ساخته شده اند

نیز برای رنگرزی انتخاب می‌شوند.به دلیل تغییر ساختاری در هر یک از این الیاف، می ‌توان آنها را الیاف آب دوست یا الیاف آب گریز نامید. الیاف پنبه، کتان، ابریشم، پشم و مو، جزو الیاف آب دوست هستند؛چرا که منبع طبیعی دارند.

منبع این الیاف، یا گیاهی هستند یا از منابع حیوانی به دست آمده اند.در صنعت رنگرزی در ایران با الیاف مصنوعی که از نایلون یا آکریلیک ها ساخته شده نیز سر و کار داریم. این الیاف، الیاف آب گریز نامیده می‌شوند و رنگرزی آنها نکات مخصوص به خود را دارد.

برای رنگرزی الیاف از ماده رنگزا استفاده می‌شود. ماده رنگزا در دمای بالا در تماس با الیاف قرار می گیرد تا از طریق پیوند با مولکول های ساختاری آن، روی سطح الیاف بنشیند و موجب تغییر رنگ آن ها شود.

الیاف مرغوب در شرایط استاندارد، سریع رنگ آمیزی می شوند. برای اینکه فرآیند رنگرزی، سریع تر و با کیفیت انجام شود، برخی مواد شیمیایی کمکی به آن اضافه می شود. این مواد شیمیایی، ساختار معدنی و ساختار آلی دارند.

به طور مثال نمک سولفات مس یا همان کات کبود، به عنوان کمک رنگرزی در ایران مصرف می شود. برخی ترکیبات که ساختار آلی دارند، نظیر اتانول یا اوره، برای رنگرزی کاربرد دارند.

رنگرزی در ایران

لوازم رنگرزی

صنعت رنگرزی در ایران به لوازم ابتدایی و ساده و مواد شیمیایی اصلی و کاربردی، نیاز می باشد. اهمیت انتخاب صحیح مواد و مواد کمکی در رنگرزی، بسیار بیشتر از انتخاب وسایل این صنعت است.برای رنگرزی، یک حمام بزرگ که شامل یک ظرف پاتیل است انتخاب می شود

تا تمام الیاف یا پارچه ها داخل آن ریخته شود. به طور متداول، در رنگرزی سنتی این پاتیل بزرگ از جنس مس بوده و اکنون نیز یا از جنس مس ساخته شده یا از جنس استیل است. ظرف مخصوص رنگرزی باید در برابر حرارت بالا مقاوم باشد.

یکی دیگر از وسایل رنگرزی در ایران، یک دماسنج مخصوص است که برای کنترل دمای پاتیل رنگرزی به کار می رود. در رنگرزی از نمک های فلزی که عموماً ترکیبات زاج هستند استفاده می شود. در برخی شرایط، کلرید قلع و سدیم دی کرومات هم برای ایجاد رنگ به کار می رود.

حضور برخی مواد قلیایی نظیر آمونیاک و سدیم هیدروکسید و همچنین اسیدها نظیر اسید استیک و اسید سیتریک در رنگرزی به عنوان مواد افزودنی الزامی است.برای اینکه مخلوط مواد شیمیایی و الیاف را برای رنگرزی در ایران به خوبی به هم بزنند،

یک ابزار همزن که معمولاً یک چوب بزرگ و قطور است، انتخاب می شود. در روش های رنگرزی سنتی و صنعتی امروزی، تمام این لوازم وجود دارد. برداشتن مقدار مواد شیمیایی رنگزا و سایر مواد کمکی با ابزارهای توزین دقیق نظیر لوله آزمایشگاهی، بشر و ارلن انجام می گیرد.

رنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی

رنگرزی در ایران با توجه به پیشینه تاریخی آن تا زمان حال به دو روش سنتی و صنعتی تفکیک می شود. در روش رنگرزی سنتی، در کارگاه های رنگرزی، پاتیل های بزرگ بر روی شعله های آتش قرار داده می شد و سپس مواد رنگ زا، مخلوط کمکی و الیاف یا پارچه ها داخل آن قرار می گرفت.

سپس استاد رنگرز بر فرایند رنگرزی نظارت داشت. در پایان، پس از زمان مناسب، الیاف یا پارچه ها از پاتیل خارج می شدند و برای خشک شدن در محل مناسب قرار می‌گرفتند.رنگرزی در ایران به روش صنعتی بسیار متحول شده است.

همانطور که از نام این صنعت برمی آید، دستگاه ها و ماشین آلات رنگرزی جزء اصلی این عملیات هستند.ماشین رنگرزی صنعتی، یک مخزن بزرگ دارد که همانند پاتیل در رنگرزی سنتی عمل می کند. داخل مخزن بزرگ، مواد شیمیایی، مواد رنگ زا و الیاف یا پارچه قرار می گیرد.

یک همزن مکانیکی بزرگ به صورت خودکار این مخلوط را به هم می زند. ماشین های رنگرزی مجهز به ابزار دقیق برای کنترل دما و فشار هستند.رنگرزی در ایران به شیوه صنعتی مزایای زیادی را دارد. روش صنعتی، سرعت رنگرزی را افزایش می‌دهد و کنترل دما و فشار و حجم مخلوط رنگرزی، ساده تر است.

ماشین آلات مخصوص رنگرزی صنعتی، نسبت به مواد شیمیایی اسیدی و قلیایی مقاوم هستند.صنعت رنگرزی در ایران بسیار پرکاربرد و پر تقاضا است. بخصوص کارگاه های رنگرزی سنتی هنوز هم در برخی شهرها فعالیت می کنند اما یک چالش بزرگ از این صنعت معرفی شده است و آن هم آلودگی محیط زیست می باشد.

این مسئله نه تنها برای ایران بلکه در صنعت رنگرزی در تمام جهان مطرح شده است.پساب صنعت رنگرزی حاوی مواد شیمیایی آلی و مواد شیمیایی معدنی و درصد قابل توجهی از فلزات سنگین و سمی است.

اگر روش مناسبی برای دفع پساب صنعت رنگرزی در نظر گرفته نشود، این مواد به محیط زیست و آب های سطحی راه پیدا می کنند و نه تنها اکوسیستم خشکی و آبی را آلوده خواهند کرد، بلکه ممکن است به آب‌های زیرزمینی هم راه پیدا کنند.

با توجه به نکاتی که درباره مشکلات و چالش اصلی رنگرزی در ایران و جهان اشاره کردیم، تحقیقات بسیار توسعه پیدا کرده به صورتی که مواد جدید برای جذب آلاینده‌های پساب صنعت رنگرزی معرفی شوند.

این تحقیقات همچنان در حال توسعه است. صنایع دستی سنتی ایرانی با رنگ های متنوع می تواند اصالت و زیبایی ویژه ایی به چیدمان های دکوری و پذیرایی خانه های شیک ایرانی دهد.

منبع : بازار مینا  BazareMina.ir